Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στα Χανιά και την Κρήτη

            Γ Κοκκινακος

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Κρήτη—και ειδικότερα στα Χανιά—αποτελεσε ένα εμβληματικό εγχείρημα 

με ευρύτερη σημασία  για την ψυχιατρική περίθαλψη αλλά και για τη θεωρια Η μετάβαση από την ιδρυματική ψυχιατρική, που συμπυκνωνόταν στο ψυχιατρείο 

ως «αποθήκη ψυχών», προς ένα ανοιχτό δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας δεν είναι  μια ουτοπία ούτε απλώς μια

διοικητική αναδιάρθρωση: ηταν μια αλλαγή παραδείγματος. Στο κέντρο της μεταρρύθμισης βρισκοταν

η αλλαγή της ψυχιατρικής σκέψης και πραξης—η μετάβαση από τον εγκλεισμό και τη διαχείριση της 

«επικινδυνότητας» στη συνοδοιπορία με τον άνθρωπο που πάσχει, στις ανάγκες του, στα δικαιώματά του 

και στην κοινωνική του ένταξη. Η  εμπειρία της Κρήτης  δείχνει ότι ένα σύστημα χωρίς ψυχιατρείο είναι 

εφικτό, αρκεί να οικοδομείται πάνω σε τομεοποίηση, κοινοτική λογική, αντιιδρυματική κουλτούρα 

και διαθεσιμότητα των  θεραπευτικών ομάδων μέσα στην ίδια την κοινότητα.

Για δεκαετίες το Ψυχιατρείο Χανίων υπήρξε ο κεντρικός θεσμός ψυχικής υγείας στην Κρήτη. 

Όπως κάθε ολοπαγές ίδρυμα, παρήγαγε και αναπαρήγαγε ιδρυματισμό: οι άνθρωποι απομακρύνονταν από 

την κοινότητα και τις σχέσεις τους, εσωτερίκευαν μια ζωή «στρατοπεδικής» καθημερινότητας, 

υποκειντο σε περιορισμό ελευθεριών και σε πρακτικές που—έστω και αν περιγράφονταν ως «θεραπευτικές»—

κατέληγαν σε αλλοτρίωση και τιμωρια. Η έννοια της «θεραπείας» συχνά εξαντλούνταν στο νοσοκομειακό κρεβάτι, 

στην επιτήρηση ,στη φυλαξη και στη φαρμακολογική καταστολή, χωρίς έγνοια για την συνολική ζωή του ατόμου. 

Σε αυτό το τοπίο, οι αποκαλύψεις κακομεταχείρισης και σκανδάλων και η δημόσια συζήτηση των ετών 2003–2004 

λειτούργησαν όπως παλαιότερα η

στη Λέρο: ως καταλύτης αναστοχασμού και αλλαγής. 

Η διακήρυξη της ανάγκης «κατάργησης» του ασύλου μετασχηματίστηκε σε πιο συγκεκριμενή στοχοθεσία: 

την υπέρβασή του—δηλαδή την αντικατάστασή του από πλέγμα κοινοτικών δομών που αναιρούν στην πράξη 

την ανάγκη εγκλεισμού.

Τι (δεν) είναι ψυχιατρική μεταρρύθμιση

Στον δημόσιο λόγο η  «μεταρρύθμιση» συχνά χρησιμοποιήθηκε ως κενή λεξη. Χρειάζεται διάκριση. 

Μεταρρύθμιση δεν σημαίνει απλώς «ωραιοποίηση» του παλιού ιδρύματος (καλύτερα δωμάτια, 

λιγότερα σκάνδαλα, ίδια λογική). Δεν σημαίνει επίσης μειωση νοσοκομειακών κλινών 

για δημοσιονομικούς λόγους και εγκατάλειψη των ανθρώπων στη μοιρα τους. 

Δεν σημαίνει, «παράλληλο μοντέλο» όπου συνυπάρχουν άσυλο και κοινοτικές δομές 

ως συγκοινωνούντα δοχεία που επιλέγουν «κατάλληλους» και «ακατάλληλους» ασθενείς. 

Αν μια δομή επιλέγει ποιον θα αναλάβει, προϋποθέτει σιωπηρά έναν άλλον χώρο—φυλακτικό 

και στιγματιστικό—για όσους αποκλείονται. Αυτό ακριβώς αναπαράγει την ανάγκη του ασύλου. 

Τέλος δε σημαίνει αυτό που διαλαλούν ο φωνασκος κ Γεωργιάδης και τα φερέφωνα του στα διάφορα νοσοκομεία.

Μεταρρύθμιση, αντιθέτως, σημαίνει υπέρβαση του ασύλου και οργάνωση ενός δικτύου υπηρεσιών 

που απαντούν σφαιρικά, χωρίς αποκλεισμούς, σε κάθε αίτημα ψυχιατρικής φροντίδας εντός 

συγκεκριμένου τομέα ευθύνης.

Η τομεοποίηση δεν είναι μια  γραφειοκρατική,διοικητική  τεχνική. Είναι ηθική της ευθύνης: κάθε νομός—

και κατ’ επέκταση κάθε Κέντρο Ψυχικής Υγείας (Κ.Ψ.Υ.) και Ψυχιατρικό Τμήμα Γενικού Νοσοκομείου (Ψ.Τ.Γ.Ν.)—

αναλαμβάνει όλο το φάσμα περιστατικών του πληθυσμού του, χωρίς παραπομπές-εξαιρέσεις. 

Μόνον έτσι εξασφαλίζεται θεραπευτική συνέχεια: από την κρίση στην κατ’ οίκον στήριξη, 

από τη βραχεία νοσηλεία στη στεγαστική αποκατάσταση, από τη φαρμακοθεραπεία στη δουλειά με την οικογένεια 

και το κοινωνικό περιβάλλον. Το «όλον» προηγείται του «μέρους»: η ζωή του ανθρώπου δεν τεμαχίζεται 

σε κρεβάτια, ραντεβού και φακέλους—συγκροτείται σε σχέση με την κοινότητα και τους ρόλους του..

Η ουσία της μεταρρύθμισης είναι η αλλαγή ψυχιατρικού παραδείγματος. 

Η νοσηλεία γίνεται «στιγμή» μέσα σε ένα συνεχές φροντίδας· η θεραπεία επαναορίζεται 

ως ολιστική μέριμνα: στέγη, εισόδημα, δικαιώματα, σχέσεις, εργασία, συμμετοχή. 

Η θεραπευτική ομάδα βγαίνει από το κτίριο και «κολυμπά» στην κοινότητα, συναντά τους ανθρώπους 

εκεί όπου ζουν, διαμεσολαβεί στις  συγκρούσεις, δουλεύει με το σχολείο, τον εργοδότη, 

τους γείτονες, την τοπική αυτοδιοίκηση. Σε αυτό το πλαίσιο η έννοια της «επικινδυνότητας» 

ανασημασιοδοτείται: όταν το δίκτυο είναι ανοιχτό και φιλικό, οι άνθρωποι δεν χάνονται 

από την παρακολούθηση, οι κρίσεις προλαμβάνονται, τα ακραία επεισόδια και οι ακούσιες νοσηλείες μειώνονται.

Η εμπειρία της Κρήτης χτίστηκε σε πολλαπλούς άξονες: Κ.Ψ.Υ., Ψ.Τ.Γ.Ν. σε κάθε νομό, Κινητές Μονάδες 

που καλύπτουν απομακρυσμένες περιοχές, στεγαστικές δομές (ξενώνες, προστατευμένα διαμερίσματα, 

οικοτροφεία) και Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (ΚΟΙΣΠΕ) για την εργασιακή αποκατάσταση. 

Καθοριστικό ήταν να μην λειτουργούν αυτά τα στοιχεία ως «νησίδες», αλλά με ενιαία λογική, κοινή θεραπευτική 

γλώσσα και επιχειρησιακό συντονισμό,πράγμα που έγινε τα πρώτα χρόνια αλλά στην πορεία του χρόνου ατονησε.Εκεί όπου οι δομές παρέμειναν κατακερματισμένες, 

αναπτύχθηκαν νεοϊδρυματικές πρακτικές: τυπική φιλοξενία χωρίς στόχους, αποκλεισμοί, 

«αποκεντρωση» του ασύλου αντί για υπέρβασή του. Όπου όμως λειτούργησε ενιαία θεραπευτική ομάδα, 

με σχέδια φροντίδας και ορίζοντα επανένταξης, η διαφορά υπήρξε χειροπιαστή: 

άνθρωποι με πολύχρονη ιδρυματική διαδρομή απέκτησαν στέγη στην πόλη, ρόλους, σχέσεις, εργασία.

Στα Χανιά, οι δημόσιες αποκαλύψεις για παραβιάσεις δικαιωμάτων ανέδειξαν το αυτονόητο: 

το άσυλο παράγει βία—σωματική, ψυχολογική και θεσμική. Η απάντηση δεν μπορούσε να είναι 

μόνον πειθαρχική ή διαχειριστική. Χρειάστηκε σχέδιο: δημιουργία τομέα χρόνιων χωρίς νέες εισαγωγές, 

με εξειδικευμένα προγράμματα αποκατάστασης· διαμόρφωση τεσσάρων κλινικών οξέων «δορυφορικά» συνδεδεμένων 

με τους νομούς της Κρήτης, ως γέφυρα προς την τομεοποίηση· κριτήρια εισαγωγής στις στεγαστικές δομές 

και προγράμματα προετοιμασίας για μετοίκηση στην κοινότητα. Το μεσοπρόθεσμο σενάριο προέβλεπε: 

σε κάθε νομό ένα Ψ.Τ.Γ.Ν., ένα Κ.Ψ.Υ., μια Κινητή Μονάδα, έναν ΚΟΙΣΠΕ και 2–3 ξενώνες, έτσι ώστε 

το Ψυχιατρείο να καταστεί περιττό. Η πρόοδος υπήρξε περιορισμενη, αλλά η κατεύθυνση σαφής.Μιλω για τα πρώτα χρόνια και για το ξεκινημα.Μετα τα πρώτα χρόνια υπήρξε πραγματικά παρά τις διακηρύξεις μια πλήρης εγκατάλειψη.

Κατά τα προηγούμενα χρόνια η ρητορική περί «κλεισίματος των ψυχιατρείων» συχνά δεν συνοδεύτηκε από 

συνεκτικό σχεδιασμό, σταθερή χρηματοδότηση και σύγκρουση με την ιδρυματική νοοτροπία. 

Έτσι εμφανίστηκαν υβρίδια: κοινοτικές δομές που λειτουργούσαν συμπληρωματικά στο άσυλο, . 

Η μεταρρύθμιση δε προχωρησε με αποσπασματικές κινήσεις ή με τη λογική της «απορρόφησης κονδυλίων». 

Χρειάζεται έστόχους, στατηγικη, θεσμικές εγγυήσεις και λογοδοσία σε επίπεδο τομέα.

Πέρα από δείκτες και σχέδια, η αλλαγή μετριέται σε ανθρώπινες διαδρομές. 

Ιστορίες ανθρώπων με δεκαετίες ιδρυματικής ζωής που εζησαν αυτόνομα

κυκλοφορησαν στην κοινοτητα, εργάστηκαν , απεκτησαν φίλους και γείτονες.Ολα αυτα δείχνουν την ουσία της μεταρρύθμισης. 

Η μετάβαση δεν υπήρξε γραμμική· συχνά συνοδεύτηκε από φόβους και αντιστάσεις—τόσο από τους ίδιους 

τους ανθρώπους όσο και από τους επαγγελματίες και την κοινότητα. Όμως η καθημερινή εμπειρία 

ότι «γίνεται»—ότι ο άνθρωπος μπορεί να σταθεί στην πόλη του, να πιει έναν καφέ ως πολίτης 

με δικαιώματα—αποτέλεσε το ισχυρότερο επιχείρημα υπέρ της κοινοτικής ψυχιατρικής.

Ο νεοϊδρυματισμός όμως εμφανίζεται όταν οι δομές στην κοινότητα αναπαράγουν πρακτικές αποκλεισμού, 

ετερονομίας και «σιωπηλής» τιμωρίας. Δείγματα: τυποποιημένες καθημερινότητες χωρίς 

προσωπική επιλογή, αδικαιολόγητοι περιορισμοί, απόσπαση από την πόλη, απουσία σχεδίου 

για εκπαίδευση, εργασία και κοινωνικές σχέσεις. Η αντιϊδρυματική λειτουργία δεν αγοράζεται· 

κατακτιέται με εκπαίδευση, εποπτεία και θεσμικά αντισταθμίσματα: ατομικά σχέδια 

φροντίδας, δικλίδες δικαιωμάτων, ενεργό συμμετοχή των ίδιων των χρηστών και των οικογενειών τους, 

αξιολόγηση από τρίτους, συνδεσιμότητα με θεσμούς της πόλης.διαμορφωνεται με προσωπικό,προσλήψεις,διάθεση πορων κλπ

Οι ΚΟΙΣΠΕ αποτέλεσαν κομβικό εργαλείο μετάβασης από την παθητική φροντίδα 

στην ενεργή συμμετοχή. Η εργασιακή ένταξη δεν είναι «πολυτέλεια» , δομεί ρόλους, δημιουργεί εισόδημα, πυκνώνει δίκτυα σχέσεων, 

αναβαθμίζει την αυτοεκτίμηση. Όπου οι ΚΟΙΣΠΕ συνδέθηκαν με την τοπική οικονομία και 

με την αυτοδιοίκηση, παρήγαγαν βιώσιμες θέσεις και πραγματικές ευκαιρίες. 

Όπου αντιμετωπίστηκαν ως τυπικά προγράμματα χωρίς αγορά-στόχο και συνοδεία, 

μαράζωσαν. Η μεταρρύθμιση χρειάζεται οικονομικους πόρους  εξίσου με ανθρωπιστική στόχευση.

Η γεωγραφία της Κρήτης—με τους ορεινούς όγκους, απομακρυσμένα χωριά καθιστά κρίσιμη την κατ’ οίκον διάσταση της φροντίδας. 

Οι Κινητές Μονάδες γεφυρώνουν αποστάσεις, διατηρούν επαφή, 

προλαμβάνουν υποτροπεςς πριν γίνουν κρίσεις και αναγκαστικές νοσηλειες

Είναι «μάτια και αυτιά» του τομέα, και ταυτόχρονα φορείς εκπαίδευσης 

και ευαισθητοποίησης της κοινότητας. Η επάρκεια σε προσωπικό και μεταφορικά μέσα, 

η δικτύωση με τα Κ.Υ. και τις δημοτικές υπηρεσίες αποτελούν προϋπόθεση αποτελεσματικότης

Η ιδρυματική ψυχιατρική

στιγματίζει και τραυματίζει δικαιώματα. Στην  πορεία της μεταρρυθμισηςό αναδείχθηκαν

πρακτικές που θόλωναν τα όρια μεταξύ ασθενή και κρατουμένου, όπως μεταφορές με «μεταγωγές» 

ή υπερ-χρήση ακούσιων νοσηλειων. Η μεταρρύθμιση επιβάλλει 

εναρμόνιση με ένα δικαιωματικό πλαίσιο: ελαχιστοποίηση του εξαναγκασμού, 

σαφή πρωτόκολλα για τις σπάνιες περιπτώσεις που χρειάζεται, ενημερωμένη συναίνεση, 

πρόσβαση σε νομική συνδρομή, ανεξάρτητη διερεύνηση καταγγελιών, 

εκπαίδευση αστυνομίας και ΕΚΑΒ σε πρακτικές μη βίαιης παρέμβασης.

Το παράδειγμα της Κρήτης αντλησε το έμπνευση από την Τεργέστη, όπου ο Franco Basaglia 

συγκρότησε το πλέον αναγνωρίσιμο μοντέλο κοινοτικής ψυχιατρικής. 

Το μοντέλο αυτό δεν είναι «ρομαντισμός»: είναι λειτουργική αρχιτεκτονική υπηρεσιών 

με άξονες ανοιχτότητα, διαθεσιμότητα, δικαιώματα και συνεργασία με την πόλη. 

Η πρόσφατη διεθνής συζήτηση επικύρωσε τη σημασία του: 

η κοινοτική ψυχιατρική είναι αποτελεσματικότερη, οικονομικά 

λογικότερη και ανθρώπινα δικαιότερη όταν δεν προϋποθέτει άσυλα. 

Η Κρήτη δεν «αντεγραψε» αλλά προσαρμοσε: με σεβασμό στην τοπική κουλτούρα, 

και στις διαθέσιμες δυνάμεις.

Σε επίπεδο επιτευγμάτων, η Κρήτη διαθέτει σήμερα πολλαπλά σημεία πρόσβασης, 

μειωμένη εξάρτηση από τον εγκλεισμό, περισσότερες επιλογές στέγασης 

και απασχόλησης, και—το σημαντικότερο—πυρήνες επαγγελματιών με αντιϊδρυματική κουλτούρα.    Απέχουμε   όμως πολύ απ' το ιδεώδες πλαίσιο ,με ορατό πλέον τον κίνδυνο της πλήρους παλινδρομησης .

Σε επίπεδο ελλειμμάτων, παραμένουν: ανομοιομορφία ποιότητας δομών, 

ανισοκατανομή πόρων μεταξύ νομών, τραγικές ελλείψεις σε προσωπικό σε Ψ.Τ.Γ.Ν. και Κ.Ψ.Υ.,

ασυνέχειες φροντίδας στις διασυνδεσεις νοσοκομειακής νοσηλείας → και φροντίδας στην κοινότητα),  Η διαλειτουργικότητα μεταξύ των δομών του τομέα δεν υπάρχει με ολέθρια αποτελεσματα

Η βιωσιμότητα της αλλαγής εξαρτάται από σταθερή χρηματοδότηση, 

έξυπνη διοίκηση, επένδυση στην εκπαίδευση και θεσμικές εγγυήσεις δικαιωμάτων.

Αντί αυτών τι έχουμε;

Αφού για 10-15χρόνια δεν έγινε το παραμικρό για την ψυχική υγεια,το σύστημα.ψυχικης υγείας λειτουργεί με την μεγάλη διαθεσιμότητα και την αλληλέγγυα στάση του προσωπικού Και δεν είναι μόνο αυτό.Ερχονται οι ιθύνοντες και για να μη φο ρτωθούν την επαναλειτουργία του ασυλου για την οποία είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι,μας λένε διάφορα ασυνάρτητα.Οπως πχ το κλείσιμο του ψυχιατρείου έγινε βιαστικά δηλαδή ράβδος στη γωνία άρα βρέχει.Η οι ένοικοι των ξενώνων δεν επανενταχθηκαν τοσα χρόνια οπότε τι;Να τους φορτώσουμε στα καμιόνια και να τους βάλουμε όλους μαζί σε ένα χώρο εκτός πόλης .,Το φοβερό είναι ότι τέτοιες κουβέντες εκστομούν και ψυχιατροι.Μα πως θα επανεντασσοντο  οι ένοικοι όταν αντί για 3-4νοσηλευτες στη βάρδια ήταν ένας;Μας λένε επίσης δεν βρίσκουν ακίνητα,Μα.πως θα βρουν αφού δεν έψαξαν;Αν χαλούσε ένα ακτινολογικο μηχάνημα θα το έφτιαχναν αμέσως αν έχουμε.προβλημα.με.ενα νοικιασμένο κτήριο επειδή λήγει η σύμβαση δεν  πειράζει.Κλεινουμε.ολες.τις δομές και τους βάζουμε.ολους μαζί 60-70 ανθρώπους σε ένα νέο άσυλο και στο οποίο σε μερικούς μήνες Θα έχουν ιδρυματοποιηθει.

Ας σκεφτούν μόνο ένα πράγμα.Εγκλειστοι για χρόνια ,έζησαν στην κοινότητα για 15-20 χρόνια και τώρα τους ξανά στέλνουμε στον εγκλεισμό.Τι να πει κανείς;Εγώ λέω ότι άμα λείψει η ντροπή απ' τον άνθρωπο μπορεί να κάνει οτιδήποτε κακό και φρικαλεο.

5χρονια μετά το κλείσιμο του ψυχιατρείου μετρήσαμε τους δείκτες μεταγωγές,αυτοκτονίες,χρόνο νοσηλείας,υποτροπές ,ακούσιες νοσηλείας  κλπ.όλα ήταν συντριπτικά υπέρ του κοινοτικού συστήματος.

Γιατί λοιπόν να επαναλειτουργήσει το Άσυλο;

Αντί για αυτό το έγκλημα ας δούμε τι μπορεί και πρέπει να γινει.

1) Ολοκλήρωση της τομεοποίησης με σαφείς πληθυσμιακές αναφορές για κάθε δομή και 

δεσμευτικό πρωτόκολλο μη αποκλεισμών και παραπομπών 

2) Ενιαία διοίκηση  για όλες τις  δομές ανά τομεα· έτσι εξασφαλίζεται η διαλειτουργικότητα,η συνέργεια και η αποτελεσματικοτητα

3) Θωράκιση των Ψ.Τ.Γ.Ν. για βραχεία, ανθρωποκεντρική νοσηλεία· 

σύνδεση «εξιτηρίου» με άμεση συνέχιση στην κοινότητα (Κ.Ψ.Υ./Κινητή Μονάδα). 

4) Ενίσχυση ΚΟΙΣΠΕ με συμβάσεις με φορείς του δημοσίου και της αυτοδιοίκησης· 

συνοδευόμενη απασχόληση και επαγγελματική κατάρτιση. 

5) Διαδικασίες κατοχυρωσης δικαιωμάτων: ενημέρωση, συναίνεση, πρόσβαση σε συνήγορο, 

μηχανισμοί καταγγελιών, ανεξάρτητος έλεγχος. 

6) Σύστημα εκπαίδευσης/εποπτείας για όλες τις ειδικότητες· 

σχολές γονέων και προγράμματα ενδυνάμωσης χρηστών. 

7) Δεδομένα και διαφάνεια: δείκτες ποιότητας, δημοσιευμένοι ετήσιοι απολογισμοί ανά τομέα. 

8) Διατομεακές συμμαχίες με εκπαίδευση, πρόνοια, εργασία, στέγαση· και

9) Διάθεση πόρων ανθρωπίνων και οικονομικών.(Αλλά που να περισσέψει κάτι απ' τον ΟΠΕΚΕΠΕ και τις απευθείας αναθέσειs)

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στα Χανιά και στην Κρήτη δεν είναι «έργο» που άνοιξε  με τελετουργικα 

και  κορδέλες. Είναι διαρκής διαδικασία μετασχηματισμού ενός πεδίου που αγγίζει 

την αξιοπρέπεια, τα δικαιώματα και τη ζωή ανθρώπων.Κανουν λάθος όσοι νομίζουν ότι μπορούν εύκολα να καταστρέψουν ό ,τι οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας για χρόνια δομησαν και λειτούργησαν ένα ανθρωπιστικό σύστημα ψυχιατρικής φροντιδας Το άσυλο, ως τρόπος σκέψης και πρακτικής, 

μπορεί να επιστρέψει με νέες μορφές αν χαλαρώσουν οι θεσμικές αντιστάσεις. Εδώ με την πρόταση της διοίκησης επιστρέφει στην κυριολεξια

Γι’ αυτό η παρέμβαση  πρέπει να είναι διπλή: σε δομές και σε κουλτούρα. 

Όταν οι θεραπευτικές ομάδες είναι παρούσες μέσα στην κοινότητα, όταν οι άνθρωποι έχουν στέγη, 

εισόδημα, ρόλους και σχέσεις, όταν οι κρίσεις προλαμβάνονται και οι φωνές των ίδιων των χρηστών 

ακούγονται, τότε η ψυχιατρική γίνεται αυτό που υπόσχεται να είναι: 

ανθρωπιστική, απελευθερωτική, θεραπευτική. Η εμπειρία της Κρήτης  με τις αρετές και τις αδυναμίες της, 

μας δείχνει τον δρόμο.

Είναι πολύ συγκινητικό στους καιρούς της συναισθηματικης σκλήρυνσης,του ατομισμού και της αδιαφορίας στους καιρούς της μελαγχολιας και της παραίτησης,να υπάρχουν άνθρωποι που(μιλώ για το προσωπικό) αγωνίζονται κλεισμένοι σε κάποιο καμαράκι να εξουδετερώσουν τη φθορά που λέει και ο ποιητης.

Ο δρόμος είναι ανηφορικός και δύσβατος αλλά πρέπει να τον διαβούμε.Μιλαμε.για ανθρώπους που δεν μπορούν να καρπωθούν δικαιώματα που δικαιούνται.Μιλαμε.για ανθρώπους που χρειάζονται τη διαμεσολάβηση τη δική μας για να ζήσουν μέσα στην κοινωνία και όχι έξω και μακριά από αυτή.

Έγκλειστοι και τιμωρημένοι ,καταδικασμένοι χωρίς αδίκημα.

Όποια και αν είναι η ερώτηση,η απάντηση πρέπει να είναι μια,ο άρρωστος άνθρωπος και οι ανάγκες του.Μερικοι απαντούν ο εγκλεισμός.Γιατι νομίζουν ότι ο υγιής και ο άρρωστος κατοικούν σε άλλο πλανήτη και όχι στον ίδιο χώρο και τους χωρίζει όχι ένα βαθύ χαντάκι αλλά μια πολύ λεπτή σχεδόν δυσδιάκριτη  γραμμή.