Οι τρεις Θα περάσουν από πάνω μας όλοι οι τροχοί Στο τέλος τα ίδια τα όνειρα μας θα μας σώσουν Ν. Καρούζος Σχόλιο πάνω στο θεατρικό ποίημα του Τ. Λειβαδίτη «Οι τρεις» για όσους χάθηκαν αδίκως στην Ασυλική χοάνη Δεν υπάρχει ιδιαίτερος δρόμος για την τρέλα. Απ’ τον δρόμο της λογικής φτάνει ξ ήβ τρέλα. Μια επιθυμία του, η μια ανάγκη του θέλει να ικανοποιήσει ο άνθρωπος μέσα απ’ αυτήν. Η ψυχιατρική εκείνο που πρέπει να κάνει είναι να τον βοηθήσει να εκφράσει αυτή του την επιθυμία με ένα πιο συμβατό τρόπο. Όχι να τον εγκλείει, να τον αποκλείει, να τον περιθωριοποιεί. Οι ψυχίατροι αντί να λειτουργούν ως προκρούστες των ψυχών , ας συνοδοιπορούν με τον άνθρωπο που διακατέχεται από ψυχική οδύνη. Ας μην καταστέλλουν το σύμπτωμα, ας το διαβάζουν. Ας μην βαφτίζουν καθετί έξω απ’ τον ορθό λόγο ως ακατανόητο, για να πουν ότι μόνο ο δικός τους λόγος είναι δήθεν κατανοητός. Ας μην ζητούμε, στηρίζουμε και υιοθετούμε τους τόπους της τρέλας, ως απόδειξη ότι δήθεν εκεί που κατοικούμε εμείς δεν υπάρχουν τρελοί. Μια λεπτή γραμμή χωρίζει το λογικό απ’ το παράλογο, το υγιές απ’ το διαταραγμένο. Όχι ένα βαθύ χαντάκι. Εύκολα το περνά κανείς… Και τότε… Ακούστε σήμερα τις λαλέουσες σιωπές των εγκλείστων, σε ένα αποτρόπαιο σκηνικό, όπου έχουν υποφέρει άνθρωποι. Με τις ευλογίες της επιστήμης. Ακούστε σήμερα όχι μόνον τις λέξεις, αλλά και τα διάκενα μεταξύ των λέξεων που περιέχουν την ουσία, το νόημα. Ποιος να ερμηνεύσει και τι. ‘’Ψυχής πείρατα ιών ουκ αν εξεύροιο, πάσαν επιπορευόμενος οδόν, ούτω βαθύν λόγον έχει’’ μας λέει ο σκοτεινός μας πρόγονος. Το βαθύ, το αρχέγονο, το ακατέργαστο , η επιθυμία και το ένστικτο αφήνονται άραγε στην ολική σαφήνεια, ερμηνεύονται με κάποιο τρόπο; Είναι δυνατή η ερμηνεία των ονείρων, των μεταφορών και ότι κατοικεί στα βάθη, με την λογική του ορθού λόγου, χωρίς να καταπνιγεί, χωρίς να αλλοιωθεί; Ακούστε σήμερα σπαράγματα λόγου, ανείπωτα, ακατανόητα, ανεπίτρεπτα, ανεπίγνωτα. Έξω απ’ τον λόγο περνά η εν τω βάθει επικοινωνία. Με τα βλέμματα, την αμηχανία, την απορία, τα συγκινήματα , τα αγγίγματα, τους στεναγμούς. Περιφρονείστε το φλοιό και στοχεύστε στις καρδιές, στη λυπημένη τρυφερότητα, στην εγκατάλειψη, στη ματαίωση, στην αθωότητα, στην ήρεμη απελπισία και στους ανθρώπους τους. Στον πλούτο μέσα απ την πενία ,στην ευθραστότητα αλλά και στην αναζήτηση νοήματος μέσα στο ακατανόητο την αναζήτηση της ομορφιάς μέσα στην ασχήμια,τη στέρηση και την απελπισία, την ελπίδα μέσα στο κενό. Η ελλειπτική σύνθεση του κειμένου και η αποποίηση της λογικής ακολουθίας δεν ακυρώνουν την προφορά των εναγώνιων ερωτημάτων και το οντολογικό αίτημα. Δεν ενδιαφέρει η βιογραφική νοσογραφία των ηρώων αλλά το χαίνον υπαρξιακό τραύμα ,η υπαρξιακή αγωνία και η ανάδυση της ανθρώπινης τραγικής μοίρας. Ο ποιητής ενώ εισχωρεί τόσο βαθιά στις ψυχές των ηρώων, δεν αποδομεί την ανθρώπινη ουσία, αλλά ενοποιεί και απαρτιώνει ποιητικά τα πρόσωπα των ηρώων. Αλλά και μας φέρνει αντιμέτωπους με το τρομακτικό δέος της παραφροσύνης και με το διχασμένο, απειλούμενο εγώ. Για να μην είναι μάταιος ο κόσμος. Για τους επικηρυγμένους, τους καταδικασμένους, τους απομονωμένους, τους τρελούς. Τα παιδιά, τους αθώους, τους φτωχούς, τους αδικημένους τους καταφρονεμένους. Τους ζητιάνους ,τους αλήτες, τους απελπισμένους, τους φοβισμένους, τους χαμένους ταξιδιώτες. Τους φυλακισμένους, τους λιποτάκτες, τους μελλοθάνατους, τους αναρχικούς. Γι αυτούς γράφει ο ποιητής. Για τους πανάρχαιους νικημένους, τους κυνηγημένους. Αυτούς που άκουσαν το μήνυμα που θα άλλαζε τη ζωή τους αλλά ήταν γραμμένο σε γλώσσα ακατάληπτη κατά πως λέει ο ποιητής. Για τους ονειροπόλους, τους δακρυσμένους, τους ρηγματωμένους, τους ραγισμένους, τους ηττημένους. Τους χαμένους σε τόπο, χρόνο, πρόσωπα αλλά και σ’ αυτούς που κράτησαν μέσα στην αγριότητα των καιρών την παιδική τους αθωότητα, που δεν τους έφθειραν ούτε η καθημερινότητα αλλά ούτε και τα όνειρα τους. Για τους αφανείς, τρωτούς, φθαρτούς που επιμένουν να κοιτούν μακριά στους ανοιχτούς ορίζοντες, που ζωντανεύουν νέους θρύλους και ζωτικές παραμυθίες και που γυρνούν νικημένοι στο άδειο σπίτι ή στο Άσυλο των φτωχών πραγμάτων. Για τους αιώνιους οδοιπόρους γράφει ο ποιητής. Εδώ μέσα υπέφεραν άνθρωποι. Ήρθαν για μια επίσκεψη σε ένα ψυχίατρο και κάθισαν 20, 30, 40 χρόνια έγκλειστοι. Έχασαν τα πάντα. Εκτός από τα λογικά τους. Τι λέτε. Αυτό μας αφορά ή είναι κάτι ξένο για μας. Μπορούμε να κλείνουμε σε παρένθεση την ψυχιατρική βαρβαρότητα των Ασύλων, μπορούμε να κάνουμε πως δεν βλέπουμε; 300 άνθρωποι, αθύρματα της ιδρυματικής βαρβαρότητας σήμερα ζουν ή προσπαθούν να ζήσουν ανθρώπινα σε ξενώνες, οικοτροφεία, διαμερίσματα. Και δεν τους εκφοβίζει, εκβιάζει, βιάζει, καθηλώνει, δέρνει, προσβάλλει κανείς Το ψυχιατρείο δεν υπάρχει πλέον. Οι ανάγκες νοσοκομειακής νοσηλείας καλύπτονται απ’ τα ψυχιατρικά τμήματα των Γενικών Νοσοκομείων σε Ηράκλειο, Ρέθυμνο, Χανιά. Σταμάτησε το αίσχος των μεταγωγών. Οι άνθρωποι δεν μεταφέρονται για εγκλεισμό, με την κλούβα των μεταγωγών σαν εγκληματίες. Υπάρχουν πολλά ακόμα να γίνουν. Μέχρι που να αλλάξει το ψυχιατρικό παράδειγμα, το επιστημονικό υπόδειγμα της ψυχιατρικής. Για μια ψυχιατρική των αναγκών των πασχόντων υποκειμένων και όχι των συμπτωμάτων. Για μια ψυχιατρική της ακρόασης και όχι της επιβολής. Η τρέλα δεν αντιμετωπίζεται στο άσηπτο περιβάλλον του εργαστηρίου, αλλά στο σηπτικό κοινωνικό περιβάλλον. Για μια ψυχιατρική πιο ανθρώπινη, πιο θεραπευτική, κοινοτική, φιλελεύθερη, ανοιχτή, στοχευμένη προς μια ολική φροντίδα για τον άρρωστο που περνά μια ψυχολογική περιπέτεια. Η αποψινή βραδιά είναι αφιερωμένη σε όσους έμειναν έγκλειστοι, για χρόνια, χωρίς λόγο, αποκλεισμένοι, αποκομμένοι απ’ το κοινωνικό σώμα με την μεσολάβηση της προκρούστειας ψυχιατρικής. Μιας ψυχιατρικής θεραπαινίδας της κοινωνικής κανονικότητας. Στο βάθος, κάτω απ’ τις φωνές των ηθοποιών θα ακούσετε τις οιμωγές του παρελθόντος. Τους αποτρόπαιους κρότους του εγκλεισμού, της τιμωρίας. Ενδεχομένως και κάποιες μελωδικές φωνές από το μέλλον. Κλείστε τα μάτια και δείτε με τα μάτια της ψυχής. Εγκαταλείψτε τις τρώγλες του ορθού λόγου και αναπνεύστε στην απόλυτη καθαρότητα του έσω εαυτού, του βιώματος. Γιατί πηγή της χαράς είναι η λύπη. Και γιατί η λύπη ομορφαίνει τον κόσμο, γιατί οξύνει τις αισθήσεις και παρατηρεί κανείς και πέραν του ορατού. Μια και μοναδική παράσταση θα δοθεί. Σαν μοιρολόγι για ότι νέο χάθηκε μέσα στα Άσυλα. Οι ηθοποιοί, οι χαρακτήρες τους μην σας φανούν ξένοι. Είμαστε εμείς. Εμείς οι ίδιοι, χωρίς μάσκες, χωρίς μηχανισμούς άμυνας, χωρίς επιτήδευση, χωρίς τα πρέπει μας. Αληθινοί, κρύσταλλα διάφανα. Ο έσω εαυτός μας. Απόψε δείχνουμε ότι στη ζωή επιμελώς κρύβουμε, πράγμα που οι ψυχικά ασθενείς δεν μπορούν να κάνουν. Αυτή είναι η μικρή μας διαφορά με τις μεγάλες κοινωνικές συνέπειες. Ας είναι η αποψινή παράσταση μια άσκηση αυτογνωσίας, μια ενδοσκόπηση, μια ευκαιρία για κεντρομόλες πορείες, με πολλές αντηχήσεις, δονήσεις, ερωτήματα. Κρατείστε αυτή την παράσταση που θα παρακολουθήσετε απόψε σαν ενθύμιο της φρίκης του Ασύλου ή σαν ενοχή του καθενός μας για ότι δεν κάναμε για τον μέσα εαυτό μας, δηλαδή για τον Άλλο για τον κάθε Άλλο. Κρατείστε αυτή την παράσταση σαν κοινωνική ενοχή για την κοινωνία της ομοιομορφίας που φτιάξαμε, η οποία αποκλείει, εγκλείει και περιθωριοποιεί ο,τι δεν της μοιάζει. Κρατείστε την σαν κεράκι λύπης για την ύπαρξη, για το είναι, που έδωσε τη θέση του στο φαίνεσθαι. Κρατείστε την σαν σπίθα ανιδιοτέλειας και αθωότητας, στον σημερινό κόσμο των υπολογισμών, ορθολογισμών, παραλογισμών. Κρατείστε αυτή την παράσταση σαν θραύσμα δυσεύρετης τρυφερότητας, μέσα στην σημερινή ευτυχία της ευημερίας, του πλούτου και της αγοράς, δηλαδή στην καθολική πενία. Κρατείστε αυτή την παράσταση σαν φυλαχτό για τις μέρες της οδυνηρής οδοιπορίας κάθε ανθρώπινου όντος που δεν έχει σχέση με το έχειν, αλλά με τις έσω στιβάδες του εαυτού, με το είναι και με την υπαρξιακή αγωνία. Κρατείστε αυτή την παράσταση σαν χρέος ες αεί, ανεξόφλητο της ψυχιατρικής, της κοινωνικής ανάθεσης απέναντι σε κάποιους ανθρώπους- χιλιάδες ανθρώπους δυστυχώς-που κράτησε εγκλείστους επί χρόνια μέσα στο ψυχιατρείο χωρίς λόγο. Κρατείστε αυτή την παράσταση σαν συγνώμη της κοινωνίας για απόψεις όπως : «βγάλατε έξω τους αρρώστους και έχασαν τα ακίνητά μας την αξία τους», ή για την χορτολιβαδική άποψη για την μεταρρύθμιση που λέει : «διώξατε τους ανθρώπους από τα 120 στρέμματα και τους κλείσατε στα διαμερίσματα!!!» Αγαπητοί φίλοι, Υπερασπίστε την ψυχιατρική μεταρρύθμιση όπως υλοποιείται στην Κρήτη (μοναδική στην Ελλάδα και όπως σε λίγες περιπτώσεις στον κόσμο ολόκληρο). Χωρίς ψυχιατρείο, εγκλεισμό και στιγματικές διαγνώσεις. Πάρτε βαθιές αναπνοές για μια οντολογική καταβύθιση, για μια ενδοσκόπηση, για μια συνομιλία με εαυτούς. Ευχαριστούμε επίσης όλους εσάς για την στάση σας στο θέμα της μεταρρύθμισης και για θετική εμπλοκή σας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην επιτυχία της. Η σημερινή πρόσκληση προς εσάς είναι ένα μικρό ευχαριστώ για την στήριξή σας στον δύσκολο πράγματι αγώνα για την υπέρβαση του Θ.Ψ.Π.Χ. Σήμερα όσοι επώνυμοι βρίσκονται ανάμεσά μας, δεν εκλήθησαν με την επίσημη ιδιότητά τους, αλλά με κριτήριο την ευθραυστότητα, την αναγνώριση του Άλλου και την ονειροπόληση. Την διατήρηση της παιδικής αθωότητας στην αγριότητα των καιρών και την συνειδητοποίηση του φθαρτού. Σημειώνουμε τέλος ότι δεν αλλάξαμε τις ημερομηνίες των εκδηλώσεων λόγω των εκλογών, επειδή αυτή η πράξη πιστεύουμε είναι βαθύτατα πολιτική και πάντως πιο πολιτική από το να παρακολουθεί κανείς μια προεκλογική συγκέντρωση. Η παράσταση αφιερώνεται στους πρώτους εγκλείστους της ‘’ιστορικής επανένταξης’’.και δι’ αυτών σε όλους τους εγκλείστους των

Τι ήθελε να δεί ο άνθρωπος εκείνος; Γ. Κοκκινάκος Οι λεπτομέρειες είναι οι αποβάθρες της αποπλέουσας ολότητας Ν. Καρούζος Σχεδόν κάθε απόγευμα πλησίαζε έναν τοίχο στο ψυχιατρείο και σε μια τρύπα που υπήρχε κοιτούσε με τις ώρες. Για μέρες, εβδομάδες, μήνες, χρόνια… Ώσπου μια μέρα πήγα να δω κι εγώ τι είναι αυτό που με τόση μεθοδικότητα παρατηρεί. Δεν είδα τίποτε του λέγω, τι βλέπεις εσύ; Μα τι να δεις γιατρέ ; μου απαντά. Εσύ θέλεις σε δυο λεπτά να δεις; Εγώ 10 χρόνια προσπαθώ και δεν είδα τίποτε ακόμα!! Αιχμάλωτος της ορθολογικοκρατίας εγώ έμεινα σαστισμένος, τι ήθελε να δει ο άνθρωπος εκείνος; Μέσα στο «παραλήρημά του», εκεί όπου κατέφυγε για κάποιο «λόγο» και όχι αναιτίως, ποια κρυμμένη αλήθεια ήθελε να ανακαλύψει; Ποιο νόημα μέσα στο «μη νόημα του Κόσμου»; Και ποιο είναι το νήμα από τους Ινδιάνους Πουέμπλος που με τις τελετουργίες τους «σήκωναν τον ήλιο στον ουρανό» μέχρι τον άνθρωπο μας που κοιτούσε μέσα από την τρύπα στον τοίχο λες και παρατηρούσε τον Θεό μέσα από τη συμπαντική χοάνη. Μου κάνει νόημα με το χέρι του να μην μιλώ. Και συνέχισε την παρατήρηση μεριμνητικός, παρηγορητικός, φανερωτικός, μιας βαθύτερης ουσίας, αιωρούμενος, προσευχόμενος,. Και η προσευχή του ακουγόταν στα πέρατα. Ένα άνθος της σιωπής, μια κραυγή ουρανομήκης, ένας αιώνιος εραστής του απόλυτου. Μέσα στον κατακλυσμό της σαχλαμάρας της εποχής μας, μέσα στον κενό, άρριζο εφήμερο και θνησιγενή λόγο του σήμερα. Μέσα στην ακατάσχετη πολυλογία, κενολογία, φλυαρία, λογοκοπία του καιρού μας. Ένας «τρελός», ιαματικός, αφυπνιστικός, υπαρξιστικός. Ένας άνθρωπος, ναυαγισμένος, πονεμένος, και γι’ αυτό αυθεντικός. Στερημένος και γι αυτό πλούσιος στην πενία του. Ένας άνθρωπος κομίζων και αναγγέλων την κρυμμένη ομορφιά του Κόσμου. Ένας δαίμονας που μας καλεί να βγούμε από τις τρώγλες της ‘’λογικής’’ στην απόλυτη ορατότητα των ανοιχτών οριζόντων. Μια περίπτωση για την Προκρούστεια ψυχιατρική και ας φωνάζει διαρκώς τον στίχο του Ρεμπώ: «Η αληθινή ζωή είναι απούσα». Δηλαδή μια σπαρακτική παρουσία της απουσίας,μια κραυγή ότι η αξία,η ουσία και το νόημα του ανθρώπου βρίσκεται ακριβώς σε αυτό πού δεν υπάρχει,και το οποίο ο άνθρωπος μέσα απ την οντολογική αγωνία το γνωρίζει ως απουσία,η ως διαρκώς διαφεύγον,η ως χάσμα,η ως τραγική μοίρα

Τα τελευταία 30 χρόνια δεν υπάρχει πιο χρησιμοποιημένη λέξη από τον όρο ψυχιατρική μεταρρύθμιση και δεν υπάρχει λέξη με μεγαλύτερη αμφισημία η και πολυσημία. Στη δεκαετία του 80 μετά το σκάνδαλο της Λέρου όπου απεκαλυφθη το Βατερλώ της Ελληνικής ψυχιατρικής και των ψυχιάτρων ήταν δύσκολο- πολύ δύσκολο -να πάρει κανείς θέση υπέρ της κρατούσας ψυχιατρικής και ενάντια στην ανάγκη μεταρρύθμισης. Ετσι όλοι τοποθετήθηκαν στην πλευρά της μεταρρύθμισης .Τι περιεχόμενο και τι νόημα όμως έδινε ο καθένας είναι άλλη ιστορία .Οι περισσότεροι από τους υποστηρικτές της υποστήριζαν : 1) μία παρέμβαση ωραιοποίησης του ασύλου, δηλαδή καλύτερες συνθήκες, φτιασίδωμα των πιο ακραίων και σκανδαλωδών πλευρών του ενώ η ιδρυματική λογική ως πρώτο κινούν της αθλιότητας του άσυλου θα παρέμενε . Ετσι το ιδρυματικο μοντέλο θα παρατείνει ή και θα ενισχύσει την ηγεμονία του αφού θα προκύψει μετά τη μεταρρύθμιση ντε.. Πράγμα το οποίο έγινε. 2) άλλοι υποστήριζαν δόμηση και λειτουργία διαφόρων κοινοτικών δομών όπως κ.ψ.υ, ψτγν κλπ που θα λειτουργούν παράλληλα με το άσυλο. Κοινοτικές δομές για κάποιους και ψυχιατρικός καιαδαςς και άσυλο για άλλους .Ποιοι είναι οι μεν και ποιοι οι δε καταλαβαίνει εύκολα κάνεις . Δεν είναι και τόσο άδολος ο χωρος των ψυχιάτρων, ψυχολόγων και λοιπών συναφών επαγγελμάτων, Πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι ακριβώς αυτή η δυνατότητα της επιλογής των περιστατικών, που έφτιαξε το άσυλο, Μην εξηγούμε τις καταστάσεις με την κακια των ανθρώπων .Είναι η επιλογή ασθενών που δημιουργεί την "επιστημονική "βάση για τη δημιουργία και την ύπαρξη των Ασυλων .επίσης αυτό το δεύτερο έγινε . Πλήθος κοινοτικών δομών δημιουργήθηκαν χωρίς ποτέ να διασυνδεθούν και χωρίς ποτέ να λειτουργήσουν Τομεοποιημενα και σαν ηθμοί εισαγωγής στο άσυλο. Λειτούργησαν και λειτουργούν σαν μαγαζάκια των επαγγελματιών ψυχικής υγείας .Οι ψυχολογικές ιδιοτελειες είναι κρειττονες των υλικών .Ας το έχουμε υπόψη μας . 3)υπήρξε και μία τρίτη εκδοχή της μεταρρύθμισης από τους δεινόσαυρους της ψυχιατρικής. Βιαιο κλείσιμο των ασύλων και πέταμα των ασθενών στο δρόμο. Και αυτό έγινε .Κυρίως στις στεγαστικές κοινοτικές δομές. Αλλά συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ για να πούμε δυο κουβέντες ,να ανταλλάξουμε τις απόψεις μας να χαιρετηθούμε να δούμε παλιούς φίλους και συντρόφους, για να γνωρίσουμε και τους νέους αιθεροβάμονες. Πώς εννοούσαμε και πως εξακολουθούμε να εννοούμε όμως εμείς την ψυχιατρική μεταρρύθμιση ;Με απλά λόγια: Οταν λέμε ψυχιατρική μεταρρύθμιση εννοούμε τη δημιουργία κοινοτικών δομών σε κάθε ψυχιατρικό τομέα ,που θα αντικαταστήσει τη μονόπλευρη και ατελέσφορη αντιμετώπιση της ψυχικής νόσου με μία ολιστική αντιμετώπιση και με μία συνολική φροντίδα ,που δεν θα εξαντλείται σε μία καλή φαρμακευτική η ψυχοθεραπευτική αγωγή αλλά θα περιλαμβάνει και την μέριμνα για το πώς θα ζήσει ο άρρωστος άνθρωπος ,με τι εισόδημα ,τι εργασία ,τι δικαιώματα κλπ Το πλέγμα κοινοτικών δομών σε κάθε ψυχιατρικό τομέα χωρίς δικαίωμα παραπομπής έχει καθήκον να αντιμετωπίζει κάθε ψυχιατρικό αίτημα χωρίς παραπομπές χωρίς επιλογές. Αλλά επειδή το ουσιαστικό υποκείμενο κάθε νέας συμπεριφοράς είναι ο άνθρωπος εδώ είναι το πρόβλημα. Ο όρος ψυχιατρική μεταρρύθμιση μπορεί να είναι και παραπλανητικός καλύτερα έπρεπε να λέγαμε μεταρρύθμιση της ψυχιατρικής ,αλλαγή της ψυχιατρικής ,αλλαγή του ψυχιατρικού επιστημονικού υποδείγματος,αλλαγή δηλαδή του ψυχιατρικού σκέπτεσθαι και του ψυχιατρικού Πραττειν. Ο Θόδωρος στο βιβλίο του αναλύει με ενάργεια όλη την πορεία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και πιστεύω με αντικειμενικότητα διεισδύει στα γεγονότα. Ειναι ένα βιβλίο ευκαιρία για αναστοχασμό, πάνω στο τι κάναμε ,αλλά και κυρίως στο τι δεν κάναμε.. Αγαπητοι φίλοι κατά τη γνώμη μου ο τόνος έπρεπε να μπει σε αυτό το τελευταίο σημείο .Στην αλλαγή του επιστημονικού υποδείγματος. Αυτό όμως έχει και τεχνικές πλευρές διότι εχει να κάνει και με το τι προσόντα έπρεπε να έχουν οι άνθρωποι που θα στελεχώσουν το σύστημα, τι ψυχιατρική κουλτούρα θα έχουν ,πράγμα το οποίο δεν μας απασχόλησε ποτέ . Εχω ένα περίεργο συναίσθημα που μπορεί να το πει κανείς και απαισιοδοξία η σκεπτόμενη αισιοδοξία , Είχαμε κάποτε δημιουργήσει στα Χανιά ένα καφενείο συνεταιριστικό με ασθενείς του ψυχιατρείου και το είχαμε ονομάσει 5) εποχή . Η 5)εποχή που βέβαια δεν υπάρχει αλλά πρέπει να την φανταζόμαστε και πρέπει να τη φτιάξομε. μου φαίνεται ότι το ιδρυματικο μοντέλο μετά τόσα χρόνια διαρκούς και "ακατάπαυστης" ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και σπατάλη απείρων πόρων (ο χώρος της ψυχιατρικής φροντίδας είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί κανείς να σπαταλήσει άπειρα χρήματα, χωρίς να καταφέρει τιποτα), μου φαίνεται λέω ,ότι το ιδρυματικο μοντέλο καλά κρατεί. Είναι ηγεμονευον. Η ψυχιατρική που ονειρευόμαστε ανήκει στην 5η εποχή ειδικά σήμερα που το σύστημα παράγει διαρκώς περίττους ανθρώπους, τι τύχη μπορεί να έχει ένας άρρωστος χωρίς δικαιώματα ,όπως είναι ο ψυχικά ασθενης ; Ο Θόδωρος είναι ένας "αναχωρητής "και θέλω να πιστεύω και εγώ μαζί σας ότι ταυτόχρονα είναι και ένας ερχόμενος , .Πρεσβευτής μιας ψυχιατρικής όχι της ψειρολογιας των συμπτωμάτων αλλά των δικαιωμάτων του ασθενούς. Οχι της καταστολής του συμπτώματος αλλά του "διαβάσματος" του. Μιας ψυχιατρικής που δεν θα ποδηγετεί ,δεν θα αποκλείει, δεν θα τιμωρεί τον άρρωστο αλλά θα τον ακούει και θα συνοδοιπορει. Εχω την εντύπωση ότι αυτός ο δρόμος είναι μακρύς. Η ελληνική ψυχιατρική, θεσμική ,ακαδημαϊκη, πανεπιστημιακη, αλλά και η νοσοκομειακη, είναι γεμάτη στερεότυπα περισσότερο παρά στηρίζεται σε βάσιμες επιστημονικές εκδοχές . Εχω να σας πω ότι δουλεύοντας 30 χρόνια σε ψυχιατρεία η ψυχιατρική που πιστεύω τώρα δεν έχει καμία σχέση με την ψυχιατρική που έμαθα σαν ειδικευόμενος. Εννοιες όπως χρονιότητα, επικινδυνότητα, μέτρα περιορισμού κλπ είναι στερεότυπα και δεν έχουν καμία επιστημονική βάση . Το θέμα που μου έκανε μεγάλη εντύπωση με την εμπλοκή μου στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Κρήτη είναι η στάση των ψυχίατρων. Ησαν οι τελευταίοι που άλλαξαν και όχι όλοι. Ολοι οι άλλοι επαγγελματίες ήσαν πιο δεκτικοί στις νέες ιδέες της επανένταξης, της υπέρβασης του ασύλου. Ανθρωποι με ιδρυματική επαγγελματική καριέρα πολυετή, άλλαξαν πρακτικές και λειτουργία και βοήθησαν στην αλλαγή του συστήματος ψυχιατρικής φροντίδας στην Κρήτη. Και το ερώτημα είναι γιατί; Πώς εξηγείται αυτό το φαινόμενο ;Μπορεί να το πει κανείς παράδοξο . Εγώ κατέληξα στο εξής: 1)είναι θέμα εκπαίδευσης 2) τρόπον τινά οι ψυχίατροι επειδή νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα έχουν ένα είδος "παραληρήματος του Θεού" 3)υπάρχει και η ιδιοτέλεια και ο δόλος . Αλλά κυρίως πιστεύω ότι οι ψυχίατροι δηλαδή οι κατ εφαπτομένη ιατροί ,κατά τους λοιπούς ιατρούς ,πρέπει να αποδείξουν ότι είναι και αυτοί επιστήμονες, υιοθετώντας το αίτιοκρατικό μοντέλο το οποίο βέβαια είναι τελείως ατελέσφορο για να εξηγήσει, να καλύψει και να διορθώσει τα προβλήματα των ανθρώπων που έχουν σχέση με τον ψυχισμό . Ομως το να δώσω 10m αλοπεριδόλη και να κοπούν οι ψευδαισθήσεις είναι μία "καθαρή απόδειξη "της αποτελεσματικότητας μου ως επιστήμονα. Τέλος πάντων, οι ψυχίατροι θα αλλάξουν τελευταίοι δεν ξέρω ποσοι ψυχίατροι παρευρίσκονται σήμερα, Δύσκολα οι ψυχίατροι ασπάζονται αυτές ή παρόμοιες απόψεις . Ομως για ένα πράγμα είμαι πεπεισμένος. Επειδή ξέρω καλά την αρχιτεκτονική της εξουσίας μέσα στο ψυχιατρείο την μεγάλη ευθύνη για τη σημερινή αθλιότητα των ψυχιατρείων την έχουν οι ψυχίατροι και κυρίως οι διευθυντές .Κάνουν πως δεν βλέπουν τι συμβαίνει σε όλα τα ψυχιατρεία. Η Λέρος δεν είναι τόπος αλλά τρόπος να ασκεί κανεις την ψυχιατρική. ΗΛέρος είναι παντού .ΗΛέρος είναι σε όλα τα ψυχιατρεία, αλλά κυρίως η Λέρος είναι στα μυαλά των ψυχίατρων. Στην περίπτωση της Κρήτης τα μεγαλύτερα εμπόδια τα βρήκαμε από το ψυχιατρικό κατεστημένο, τους διευθυντές και τους γύρω από αυτούς. Δεν θέλω να επεκταθώ. Αλλωστε ο Θόδωρος αναλυει με ενάργεια όλα τα θέματα που αφορούν στην προσπάθεια για μία καλύτερη, πιο θεραπευτική ψυχιατρική. Θέλω μόνο να τελειώσω με μία ιστορία για μένα πολύ διδακτική .ακούστε την. Σχεδόν κάθε απόγευμα πλησίαζε ένα τοίχο στο ψυχιατρείο και σε μία τρύπα που υπήρχε κοιτούσε με τις ώρες. Για μέρες, βδομάδες, μήνες, χρόνια . Ωσπου μία μέρα πήγα να δω και εγώ τι είναι αυτό που με τόση μεθοδικότητα παρατηρεί. Δεν είδα τίποτα του λέω .Τι βλέπεις εσύ ; Μα τί να δεις γιατρέ; μου απαντά . Εσύ θέλεις σε δύο λεπτά να δεις; Εγώ δέκα χρόνια προσπαθώ και ακόμα δεν είδα τίποτα . Αιχμάλωτος της ορθολογοκρατιας εγώ έμεινα μετέωρος και σαστισμένος. Τι ήθελε να δει ο άνθρωπος εκείνος ; Μέσα στο παραλήρημα του εκεί όπου κατέφυγε για κάποιο λόγο και όχι αναιτιως; Ποια κρυμμένη αλήθεια ήθελε να ανακαλύψει ;Ποιο νόημα μέσα στο μή νόημα του Κόσμου; και ποιο είναι το νήμα από τους Ινδιάνους Πουεμπλος που με τις τελετουργίες τους σήκωναν τον ήλιο στον ουρανό ,μέχρι τον άνθρωπο που κοιτούσε από την τρύπα στον τοίχο ,λες και παρατηρούσε το Θεό μέσα στη συμπαντική χοάνη; μου κάνει νόημα με το χέρι του να μη μιλώ. Και συνέχισε την παρατήρηση μεριμνητικος, παραληρηματικός ,φανερωτικος μιας βαθύτερης ουσίας, αιωρούμενος προσευχόμενος. Και η προσευχή του ακουγόταν στα πέρατα .Ενα άνθος της σιωπής, μία κραυγή ουρανομήκης, ένας αιώνιος εραστής του απόλυτου. Μέσα στον κατακλυσμό της σαχλαμάρας της εποχής μας, μέσα στον κενό αρριζο, εφήμερο και θνησιγενή λόγο του σήμερα . Μεσα στην ακατάσχετη πολυλογία ,κενολογία ,φλυαρία ,λογοκοπία του καιρού μας ένας τρελός ιαματικός, αφυπνιστικός ,ύπαρξιστικος. Ενας άνθρωπος ναυαγισμένος πονεμένος και για αυτό αυθεντικός ,Στερημένος και για αυτό πλούσιος στην πενία του. Ενας άνθρωπος κομίζων και αναγγέλων την κρυμμένη ομορφιά του Κόσμου . Ενας δαίμονας που μας καλεί να βγούμε από τις τρώγλες της λογικής στην απόλυτη ορατότητα των ανοιχτών οριζόντων Μία "περίπτωση "βέβαια για την προκρούστεια ψυχιατρική και ας φωνάζει διαρκώς τον στίχο του Ρεμπώ, Η αληθινή ζωή είναι απούσα. Δηλαδή μία σπαρακτική παρουσία της απουσίας, μία κραυγή ότι η ουσία ,η αξία και το νόημα του ανθρώπου βρίσκεται ακριβώς σε αυτό που δεν υπάρχει . Και το οποίο ο άνθρωπος μέσα από την οντολογική αγωνία το γνωρίζει ως απουσία ή ως διαρκώς διαφεύγον ή ως τραγική μοίρα . Ε λοιπόν όταν η συμπεριφορά του ασθενούς δεν θα καταγράφεται μόνο σαν σύμπτωμα κάποιας διαταραχής . Οταν κάθε διαφορετική συμπεριφορά δεν θα πολιτογραφειται ως ακατανόητη για να τονίζουμε ότι μόνο η δικη μας είναι κατανοητή και ορθή . Οταν σε κάθε σύμπτωμα δεν θα έχουμε έτοιμες απλό ποιητικές νοσογραφικές απαντήσεις, αλλά θα το διαβάζουμε και ως ψυχικό βίωμα και ως τρόπο του υπάρχειν στον Κόσμο ,η ως γλώσσα και μήνυμα επικοινωνίας η ευαισθησία η ως υπαρξιακή ανάγκη η χασμα, τότε μόνο θα έχουμε ένα σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας ιδεώδες( σαν αυτό που περιγράφει στο βιβλίο του ο Θόδωρος) και λειτουργούς ψυχικής υγείας που μπορεί να ξεχνούν καμιά φορά την ερώτηση ,αλλά πάντα θα ξέρουν την απάντηση η οποία είναι : Ο άρρωστος άνθρωπος και οι ανάγκες του. Γ Κοκκινακος Το σχόλιο έγινε στην παρουσίαση του βιβλίου του Θ.Μεγαλοοικονομου "Δρομοκαιτειο,Λέρος,Δαφνί"

 Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στα Χανιά και την Κρήτη

            Γ Κοκκινακος

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Κρήτη—και ειδικότερα στα Χανιά—αποτελεσε ένα εμβληματικό εγχείρημα 

με ευρύτερη σημασία  για την ψυχιατρική περίθαλψη αλλά και για τη θεωρια Η μετάβαση από την ιδρυματική ψυχιατρική, που συμπυκνωνόταν στο ψυχιατρείο 

ως «αποθήκη ψυχών», προς ένα ανοιχτό δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας δεν είναι  μια ουτοπία ούτε απλώς μια

διοικητική αναδιάρθρωση: ηταν μια αλλαγή παραδείγματος. Στο κέντρο της μεταρρύθμισης βρισκοταν

η αλλαγή της ψυχιατρικής σκέψης και πραξης—η μετάβαση από τον εγκλεισμό και τη διαχείριση της 

«επικινδυνότητας» στη συνοδοιπορία με τον άνθρωπο που πάσχει, στις ανάγκες του, στα δικαιώματά του 

και στην κοινωνική του ένταξη. Η  εμπειρία της Κρήτης  δείχνει ότι ένα σύστημα χωρίς ψυχιατρείο είναι 

εφικτό, αρκεί να οικοδομείται πάνω σε τομεοποίηση, κοινοτική λογική, αντιιδρυματική κουλτούρα 

και διαθεσιμότητα των  θεραπευτικών ομάδων μέσα στην ίδια την κοινότητα.

Για δεκαετίες το Ψυχιατρείο Χανίων υπήρξε ο κεντρικός θεσμός ψυχικής υγείας στην Κρήτη. 

Όπως κάθε ολοπαγές ίδρυμα, παρήγαγε και αναπαρήγαγε ιδρυματισμό: οι άνθρωποι απομακρύνονταν από 

την κοινότητα και τις σχέσεις τους, εσωτερίκευαν μια ζωή «στρατοπεδικής» καθημερινότητας, 

υποκειντο σε περιορισμό ελευθεριών και σε πρακτικές που—έστω και αν περιγράφονταν ως «θεραπευτικές»—

κατέληγαν σε αλλοτρίωση και τιμωρια. Η έννοια της «θεραπείας» συχνά εξαντλούνταν στο νοσοκομειακό κρεβάτι, 

στην επιτήρηση ,στη φυλαξη και στη φαρμακολογική καταστολή, χωρίς έγνοια για την συνολική ζωή του ατόμου. 

Σε αυτό το τοπίο, οι αποκαλύψεις κακομεταχείρισης και σκανδάλων και η δημόσια συζήτηση των ετών 2003–2004 

λειτούργησαν όπως παλαιότερα η

στη Λέρο: ως καταλύτης αναστοχασμού και αλλαγής. 

Η διακήρυξη της ανάγκης «κατάργησης» του ασύλου μετασχηματίστηκε σε πιο συγκεκριμενή στοχοθεσία: 

την υπέρβασή του—δηλαδή την αντικατάστασή του από πλέγμα κοινοτικών δομών που αναιρούν στην πράξη 

την ανάγκη εγκλεισμού.

Τι (δεν) είναι ψυχιατρική μεταρρύθμιση

Στον δημόσιο λόγο η  «μεταρρύθμιση» συχνά χρησιμοποιήθηκε ως κενή λεξη. Χρειάζεται διάκριση. 

Μεταρρύθμιση δεν σημαίνει απλώς «ωραιοποίηση» του παλιού ιδρύματος (καλύτερα δωμάτια, 

λιγότερα σκάνδαλα, ίδια λογική). Δεν σημαίνει επίσης μειωση νοσοκομειακών κλινών 

για δημοσιονομικούς λόγους και εγκατάλειψη των ανθρώπων στη μοιρα τους. 

Δεν σημαίνει, «παράλληλο μοντέλο» όπου συνυπάρχουν άσυλο και κοινοτικές δομές 

ως συγκοινωνούντα δοχεία που επιλέγουν «κατάλληλους» και «ακατάλληλους» ασθενείς. 

Αν μια δομή επιλέγει ποιον θα αναλάβει, προϋποθέτει σιωπηρά έναν άλλον χώρο—φυλακτικό 

και στιγματιστικό—για όσους αποκλείονται. Αυτό ακριβώς αναπαράγει την ανάγκη του ασύλου. 

Τέλος δε σημαίνει αυτό που διαλαλούν ο φωνασκος κ Γεωργιάδης και τα φερέφωνα του στα διάφορα νοσοκομεία.

Μεταρρύθμιση, αντιθέτως, σημαίνει υπέρβαση του ασύλου και οργάνωση ενός δικτύου υπηρεσιών 

που απαντούν σφαιρικά, χωρίς αποκλεισμούς, σε κάθε αίτημα ψυχιατρικής φροντίδας εντός 

συγκεκριμένου τομέα ευθύνης.

Η τομεοποίηση δεν είναι μια  γραφειοκρατική,διοικητική  τεχνική. Είναι ηθική της ευθύνης: κάθε νομός—

και κατ’ επέκταση κάθε Κέντρο Ψυχικής Υγείας (Κ.Ψ.Υ.) και Ψυχιατρικό Τμήμα Γενικού Νοσοκομείου (Ψ.Τ.Γ.Ν.)—

αναλαμβάνει όλο το φάσμα περιστατικών του πληθυσμού του, χωρίς παραπομπές-εξαιρέσεις. 

Μόνον έτσι εξασφαλίζεται θεραπευτική συνέχεια: από την κρίση στην κατ’ οίκον στήριξη, 

από τη βραχεία νοσηλεία στη στεγαστική αποκατάσταση, από τη φαρμακοθεραπεία στη δουλειά με την οικογένεια 

και το κοινωνικό περιβάλλον. Το «όλον» προηγείται του «μέρους»: η ζωή του ανθρώπου δεν τεμαχίζεται 

σε κρεβάτια, ραντεβού και φακέλους—συγκροτείται σε σχέση με την κοινότητα και τους ρόλους του..

Η ουσία της μεταρρύθμισης είναι η αλλαγή ψυχιατρικού παραδείγματος. 

Η νοσηλεία γίνεται «στιγμή» μέσα σε ένα συνεχές φροντίδας· η θεραπεία επαναορίζεται 

ως ολιστική μέριμνα: στέγη, εισόδημα, δικαιώματα, σχέσεις, εργασία, συμμετοχή. 

Η θεραπευτική ομάδα βγαίνει από το κτίριο και «κολυμπά» στην κοινότητα, συναντά τους ανθρώπους 

εκεί όπου ζουν, διαμεσολαβεί στις  συγκρούσεις, δουλεύει με το σχολείο, τον εργοδότη, 

τους γείτονες, την τοπική αυτοδιοίκηση. Σε αυτό το πλαίσιο η έννοια της «επικινδυνότητας» 

ανασημασιοδοτείται: όταν το δίκτυο είναι ανοιχτό και φιλικό, οι άνθρωποι δεν χάνονται 

από την παρακολούθηση, οι κρίσεις προλαμβάνονται, τα ακραία επεισόδια και οι ακούσιες νοσηλείες μειώνονται.

Η εμπειρία της Κρήτης χτίστηκε σε πολλαπλούς άξονες: Κ.Ψ.Υ., Ψ.Τ.Γ.Ν. σε κάθε νομό, Κινητές Μονάδες 

που καλύπτουν απομακρυσμένες περιοχές, στεγαστικές δομές (ξενώνες, προστατευμένα διαμερίσματα, 

οικοτροφεία) και Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (ΚΟΙΣΠΕ) για την εργασιακή αποκατάσταση. 

Καθοριστικό ήταν να μην λειτουργούν αυτά τα στοιχεία ως «νησίδες», αλλά με ενιαία λογική, κοινή θεραπευτική 

γλώσσα και επιχειρησιακό συντονισμό,πράγμα που έγινε τα πρώτα χρόνια αλλά στην πορεία του χρόνου ατονησε.Εκεί όπου οι δομές παρέμειναν κατακερματισμένες, 

αναπτύχθηκαν νεοϊδρυματικές πρακτικές: τυπική φιλοξενία χωρίς στόχους, αποκλεισμοί, 

«αποκεντρωση» του ασύλου αντί για υπέρβασή του. Όπου όμως λειτούργησε ενιαία θεραπευτική ομάδα, 

με σχέδια φροντίδας και ορίζοντα επανένταξης, η διαφορά υπήρξε χειροπιαστή: 

άνθρωποι με πολύχρονη ιδρυματική διαδρομή απέκτησαν στέγη στην πόλη, ρόλους, σχέσεις, εργασία.

Στα Χανιά, οι δημόσιες αποκαλύψεις για παραβιάσεις δικαιωμάτων ανέδειξαν το αυτονόητο: 

το άσυλο παράγει βία—σωματική, ψυχολογική και θεσμική. Η απάντηση δεν μπορούσε να είναι 

μόνον πειθαρχική ή διαχειριστική. Χρειάστηκε σχέδιο: δημιουργία τομέα χρόνιων χωρίς νέες εισαγωγές, 

με εξειδικευμένα προγράμματα αποκατάστασης· διαμόρφωση τεσσάρων κλινικών οξέων «δορυφορικά» συνδεδεμένων 

με τους νομούς της Κρήτης, ως γέφυρα προς την τομεοποίηση· κριτήρια εισαγωγής στις στεγαστικές δομές 

και προγράμματα προετοιμασίας για μετοίκηση στην κοινότητα. Το μεσοπρόθεσμο σενάριο προέβλεπε: 

σε κάθε νομό ένα Ψ.Τ.Γ.Ν., ένα Κ.Ψ.Υ., μια Κινητή Μονάδα, έναν ΚΟΙΣΠΕ και 2–3 ξενώνες, έτσι ώστε 

το Ψυχιατρείο να καταστεί περιττό. Η πρόοδος υπήρξε περιορισμενη, αλλά η κατεύθυνση σαφής.Μιλω για τα πρώτα χρόνια και για το ξεκινημα.Μετα τα πρώτα χρόνια υπήρξε πραγματικά παρά τις διακηρύξεις μια πλήρης εγκατάλειψη.

Κατά τα προηγούμενα χρόνια η ρητορική περί «κλεισίματος των ψυχιατρείων» συχνά δεν συνοδεύτηκε από 

συνεκτικό σχεδιασμό, σταθερή χρηματοδότηση και σύγκρουση με την ιδρυματική νοοτροπία. 

Έτσι εμφανίστηκαν υβρίδια: κοινοτικές δομές που λειτουργούσαν συμπληρωματικά στο άσυλο, . 

Η μεταρρύθμιση δε προχωρησε με αποσπασματικές κινήσεις ή με τη λογική της «απορρόφησης κονδυλίων». 

Χρειάζεται έστόχους, στατηγικη, θεσμικές εγγυήσεις και λογοδοσία σε επίπεδο τομέα.

Πέρα από δείκτες και σχέδια, η αλλαγή μετριέται σε ανθρώπινες διαδρομές. 

Ιστορίες ανθρώπων με δεκαετίες ιδρυματικής ζωής που εζησαν αυτόνομα

κυκλοφορησαν στην κοινοτητα, εργάστηκαν , απεκτησαν φίλους και γείτονες.Ολα αυτα δείχνουν την ουσία της μεταρρύθμισης. 

Η μετάβαση δεν υπήρξε γραμμική· συχνά συνοδεύτηκε από φόβους και αντιστάσεις—τόσο από τους ίδιους 

τους ανθρώπους όσο και από τους επαγγελματίες και την κοινότητα. Όμως η καθημερινή εμπειρία 

ότι «γίνεται»—ότι ο άνθρωπος μπορεί να σταθεί στην πόλη του, να πιει έναν καφέ ως πολίτης 

με δικαιώματα—αποτέλεσε το ισχυρότερο επιχείρημα υπέρ της κοινοτικής ψυχιατρικής.

Ο νεοϊδρυματισμός όμως εμφανίζεται όταν οι δομές στην κοινότητα αναπαράγουν πρακτικές αποκλεισμού, 

ετερονομίας και «σιωπηλής» τιμωρίας. Δείγματα: τυποποιημένες καθημερινότητες χωρίς 

προσωπική επιλογή, αδικαιολόγητοι περιορισμοί, απόσπαση από την πόλη, απουσία σχεδίου 

για εκπαίδευση, εργασία και κοινωνικές σχέσεις. Η αντιϊδρυματική λειτουργία δεν αγοράζεται· 

κατακτιέται με εκπαίδευση, εποπτεία και θεσμικά αντισταθμίσματα: ατομικά σχέδια 

φροντίδας, δικλίδες δικαιωμάτων, ενεργό συμμετοχή των ίδιων των χρηστών και των οικογενειών τους, 

αξιολόγηση από τρίτους, συνδεσιμότητα με θεσμούς της πόλης.διαμορφωνεται με προσωπικό,προσλήψεις,διάθεση πορων κλπ

Οι ΚΟΙΣΠΕ αποτέλεσαν κομβικό εργαλείο μετάβασης από την παθητική φροντίδα 

στην ενεργή συμμετοχή. Η εργασιακή ένταξη δεν είναι «πολυτέλεια» , δομεί ρόλους, δημιουργεί εισόδημα, πυκνώνει δίκτυα σχέσεων, 

αναβαθμίζει την αυτοεκτίμηση. Όπου οι ΚΟΙΣΠΕ συνδέθηκαν με την τοπική οικονομία και 

με την αυτοδιοίκηση, παρήγαγαν βιώσιμες θέσεις και πραγματικές ευκαιρίες. 

Όπου αντιμετωπίστηκαν ως τυπικά προγράμματα χωρίς αγορά-στόχο και συνοδεία, 

μαράζωσαν. Η μεταρρύθμιση χρειάζεται οικονομικους πόρους  εξίσου με ανθρωπιστική στόχευση.

Η γεωγραφία της Κρήτης—με τους ορεινούς όγκους, απομακρυσμένα χωριά καθιστά κρίσιμη την κατ’ οίκον διάσταση της φροντίδας. 

Οι Κινητές Μονάδες γεφυρώνουν αποστάσεις, διατηρούν επαφή, 

προλαμβάνουν υποτροπεςς πριν γίνουν κρίσεις και αναγκαστικές νοσηλειες

Είναι «μάτια και αυτιά» του τομέα, και ταυτόχρονα φορείς εκπαίδευσης 

και ευαισθητοποίησης της κοινότητας. Η επάρκεια σε προσωπικό και μεταφορικά μέσα, 

η δικτύωση με τα Κ.Υ. και τις δημοτικές υπηρεσίες αποτελούν προϋπόθεση αποτελεσματικότης

Η ιδρυματική ψυχιατρική

στιγματίζει και τραυματίζει δικαιώματα. Στην  πορεία της μεταρρυθμισηςό αναδείχθηκαν

πρακτικές που θόλωναν τα όρια μεταξύ ασθενή και κρατουμένου, όπως μεταφορές με «μεταγωγές» 

ή υπερ-χρήση ακούσιων νοσηλειων. Η μεταρρύθμιση επιβάλλει 

εναρμόνιση με ένα δικαιωματικό πλαίσιο: ελαχιστοποίηση του εξαναγκασμού, 

σαφή πρωτόκολλα για τις σπάνιες περιπτώσεις που χρειάζεται, ενημερωμένη συναίνεση, 

πρόσβαση σε νομική συνδρομή, ανεξάρτητη διερεύνηση καταγγελιών, 

εκπαίδευση αστυνομίας και ΕΚΑΒ σε πρακτικές μη βίαιης παρέμβασης.

Το παράδειγμα της Κρήτης αντλησε το έμπνευση από την Τεργέστη, όπου ο Franco Basaglia 

συγκρότησε το πλέον αναγνωρίσιμο μοντέλο κοινοτικής ψυχιατρικής. 

Το μοντέλο αυτό δεν είναι «ρομαντισμός»: είναι λειτουργική αρχιτεκτονική υπηρεσιών 

με άξονες ανοιχτότητα, διαθεσιμότητα, δικαιώματα και συνεργασία με την πόλη. 

Η πρόσφατη διεθνής συζήτηση επικύρωσε τη σημασία του: 

η κοινοτική ψυχιατρική είναι αποτελεσματικότερη, οικονομικά 

λογικότερη και ανθρώπινα δικαιότερη όταν δεν προϋποθέτει άσυλα. 

Η Κρήτη δεν «αντεγραψε» αλλά προσαρμοσε: με σεβασμό στην τοπική κουλτούρα, 

και στις διαθέσιμες δυνάμεις.

Σε επίπεδο επιτευγμάτων, η Κρήτη διαθέτει σήμερα πολλαπλά σημεία πρόσβασης, 

μειωμένη εξάρτηση από τον εγκλεισμό, περισσότερες επιλογές στέγασης 

και απασχόλησης, και—το σημαντικότερο—πυρήνες επαγγελματιών με αντιϊδρυματική κουλτούρα.    Απέχουμε   όμως πολύ απ' το ιδεώδες πλαίσιο ,με ορατό πλέον τον κίνδυνο της πλήρους παλινδρομησης .

Σε επίπεδο ελλειμμάτων, παραμένουν: ανομοιομορφία ποιότητας δομών, 

ανισοκατανομή πόρων μεταξύ νομών, τραγικές ελλείψεις σε προσωπικό σε Ψ.Τ.Γ.Ν. και Κ.Ψ.Υ.,

ασυνέχειες φροντίδας στις διασυνδεσεις νοσοκομειακής νοσηλείας → και φροντίδας στην κοινότητα),  Η διαλειτουργικότητα μεταξύ των δομών του τομέα δεν υπάρχει με ολέθρια αποτελεσματα

Η βιωσιμότητα της αλλαγής εξαρτάται από σταθερή χρηματοδότηση, 

έξυπνη διοίκηση, επένδυση στην εκπαίδευση και θεσμικές εγγυήσεις δικαιωμάτων.

Αντί αυτών τι έχουμε;

Αφού για 10-15χρόνια δεν έγινε το παραμικρό για την ψυχική υγεια,το σύστημα.ψυχικης υγείας λειτουργεί με την μεγάλη διαθεσιμότητα και την αλληλέγγυα στάση του προσωπικού Και δεν είναι μόνο αυτό.Ερχονται οι ιθύνοντες και για να μη φο ρτωθούν την επαναλειτουργία του ασυλου για την οποία είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι,μας λένε διάφορα ασυνάρτητα.Οπως πχ το κλείσιμο του ψυχιατρείου έγινε βιαστικά δηλαδή ράβδος στη γωνία άρα βρέχει.Η οι ένοικοι των ξενώνων δεν επανενταχθηκαν τοσα χρόνια οπότε τι;Να τους φορτώσουμε στα καμιόνια και να τους βάλουμε όλους μαζί σε ένα χώρο εκτός πόλης .,Το φοβερό είναι ότι τέτοιες κουβέντες εκστομούν και ψυχιατροι.Μα πως θα επανεντασσοντο  οι ένοικοι όταν αντί για 3-4νοσηλευτες στη βάρδια ήταν ένας;Μας λένε επίσης δεν βρίσκουν ακίνητα,Μα.πως θα βρουν αφού δεν έψαξαν;Αν χαλούσε ένα ακτινολογικο μηχάνημα θα το έφτιαχναν αμέσως αν έχουμε.προβλημα.με.ενα νοικιασμένο κτήριο επειδή λήγει η σύμβαση δεν  πειράζει.Κλεινουμε.ολες.τις δομές και τους βάζουμε.ολους μαζί 60-70 ανθρώπους σε ένα νέο άσυλο και στο οποίο σε μερικούς μήνες Θα έχουν ιδρυματοποιηθει.

Ας σκεφτούν μόνο ένα πράγμα.Εγκλειστοι για χρόνια ,έζησαν στην κοινότητα για 15-20 χρόνια και τώρα τους ξανά στέλνουμε στον εγκλεισμό.Τι να πει κανείς;Εγώ λέω ότι άμα λείψει η ντροπή απ' τον άνθρωπο μπορεί να κάνει οτιδήποτε κακό και φρικαλεο.

5χρονια μετά το κλείσιμο του ψυχιατρείου μετρήσαμε τους δείκτες μεταγωγές,αυτοκτονίες,χρόνο νοσηλείας,υποτροπές ,ακούσιες νοσηλείας  κλπ.όλα ήταν συντριπτικά υπέρ του κοινοτικού συστήματος.

Γιατί λοιπόν να επαναλειτουργήσει το Άσυλο;

Αντί για αυτό το έγκλημα ας δούμε τι μπορεί και πρέπει να γινει.

1) Ολοκλήρωση της τομεοποίησης με σαφείς πληθυσμιακές αναφορές για κάθε δομή και 

δεσμευτικό πρωτόκολλο μη αποκλεισμών και παραπομπών 

2) Ενιαία διοίκηση  για όλες τις  δομές ανά τομεα· έτσι εξασφαλίζεται η διαλειτουργικότητα,η συνέργεια και η αποτελεσματικοτητα

3) Θωράκιση των Ψ.Τ.Γ.Ν. για βραχεία, ανθρωποκεντρική νοσηλεία· 

σύνδεση «εξιτηρίου» με άμεση συνέχιση στην κοινότητα (Κ.Ψ.Υ./Κινητή Μονάδα). 

4) Ενίσχυση ΚΟΙΣΠΕ με συμβάσεις με φορείς του δημοσίου και της αυτοδιοίκησης· 

συνοδευόμενη απασχόληση και επαγγελματική κατάρτιση. 

5) Διαδικασίες κατοχυρωσης δικαιωμάτων: ενημέρωση, συναίνεση, πρόσβαση σε συνήγορο, 

μηχανισμοί καταγγελιών, ανεξάρτητος έλεγχος. 

6) Σύστημα εκπαίδευσης/εποπτείας για όλες τις ειδικότητες· 

σχολές γονέων και προγράμματα ενδυνάμωσης χρηστών. 

7) Δεδομένα και διαφάνεια: δείκτες ποιότητας, δημοσιευμένοι ετήσιοι απολογισμοί ανά τομέα. 

8) Διατομεακές συμμαχίες με εκπαίδευση, πρόνοια, εργασία, στέγαση· και

9) Διάθεση πόρων ανθρωπίνων και οικονομικών.(Αλλά που να περισσέψει κάτι απ' τον ΟΠΕΚΕΠΕ και τις απευθείας αναθέσειs)

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στα Χανιά και στην Κρήτη δεν είναι «έργο» που άνοιξε  με τελετουργικα 

και  κορδέλες. Είναι διαρκής διαδικασία μετασχηματισμού ενός πεδίου που αγγίζει 

την αξιοπρέπεια, τα δικαιώματα και τη ζωή ανθρώπων.Κανουν λάθος όσοι νομίζουν ότι μπορούν εύκολα να καταστρέψουν ό ,τι οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας για χρόνια δομησαν και λειτούργησαν ένα ανθρωπιστικό σύστημα ψυχιατρικής φροντιδας Το άσυλο, ως τρόπος σκέψης και πρακτικής, 

μπορεί να επιστρέψει με νέες μορφές αν χαλαρώσουν οι θεσμικές αντιστάσεις. Εδώ με την πρόταση της διοίκησης επιστρέφει στην κυριολεξια

Γι’ αυτό η παρέμβαση  πρέπει να είναι διπλή: σε δομές και σε κουλτούρα. 

Όταν οι θεραπευτικές ομάδες είναι παρούσες μέσα στην κοινότητα, όταν οι άνθρωποι έχουν στέγη, 

εισόδημα, ρόλους και σχέσεις, όταν οι κρίσεις προλαμβάνονται και οι φωνές των ίδιων των χρηστών 

ακούγονται, τότε η ψυχιατρική γίνεται αυτό που υπόσχεται να είναι: 

ανθρωπιστική, απελευθερωτική, θεραπευτική. Η εμπειρία της Κρήτης  με τις αρετές και τις αδυναμίες της, 

μας δείχνει τον δρόμο.

Είναι πολύ συγκινητικό στους καιρούς της συναισθηματικης σκλήρυνσης,του ατομισμού και της αδιαφορίας στους καιρούς της μελαγχολιας και της παραίτησης,να υπάρχουν άνθρωποι που(μιλώ για το προσωπικό) αγωνίζονται κλεισμένοι σε κάποιο καμαράκι να εξουδετερώσουν τη φθορά που λέει και ο ποιητης.

Ο δρόμος είναι ανηφορικός και δύσβατος αλλά πρέπει να τον διαβούμε.Μιλαμε.για ανθρώπους που δεν μπορούν να καρπωθούν δικαιώματα που δικαιούνται.Μιλαμε.για ανθρώπους που χρειάζονται τη διαμεσολάβηση τη δική μας για να ζήσουν μέσα στην κοινωνία και όχι έξω και μακριά από αυτή.

Έγκλειστοι και τιμωρημένοι ,καταδικασμένοι χωρίς αδίκημα.

Όποια και αν είναι η ερώτηση,η απάντηση πρέπει να είναι μια,ο άρρωστος άνθρωπος και οι ανάγκες του.Μερικοι απαντούν ο εγκλεισμός.Γιατι νομίζουν ότι ο υγιής και ο άρρωστος κατοικούν σε άλλο πλανήτη και όχι στον ίδιο χώρο και τους χωρίζει όχι ένα βαθύ χαντάκι αλλά μια πολύ λεπτή σχεδόν δυσδιάκριτη  γραμμή.

Ποιητής του κανενός ποιήματος

Γ. Κοκκινάκος

Το καλοκαίρι μένουν άναυδοι οι χείμαρροι

κι αυτό το πριονίδι του καιρού

με την παράξενη οσμή, τα δευτερόλεπτα

σιγά-σιγά σαπίζει

Ν.Καρούζος

(Μια δοξασία και η ζωή ολάκερη νομίζω)

Μόνος του καθόταν και απολάμβανε το ποτό του. Μόνος του με την μοναξιά του, στο γνωστό μπαρ της Σαρπηδόνος.

Εσωτερικός, αμίλητος, τεφρώδης, κεντρομόλος, περίφροντις για τα ουσιώδη, άφροντις για τα συμβαίνοντα δίπλα του, γύρω του. Μόνο με τα μέσα του πάλευε. Η παρέα δίπλα μεγάλωνε και κάθε τόσο χρειαζόταν καρέκλα που την προμηθευόταν απ’ το τραπέζι του φίλου μας. Ο μπάρμαν στην είσοδο του μπαρ παρακολουθεί. Σε κάποια στιγμή και ενώ είχε μείνει ακόμα μια καρέκλα στο φίλο μας, πλησιάζει μια κοπέλα και τον ρωτά αν μπορεί να πάρει την άδεια καρέκλα. Σαν κρότοι έβγαιναν απ’ τα στήθια της οι υλακές της νιότης. Ο φίλος την κοιτά αμήχανα, έτσι που να μην μπορεί κανείς να διακρίνει το ναι από το όχι, με ένα βλέμμα απορίας, κατανόησης, αμηχανίας. Την προλαβαίνει ο μπάρμαν με την τελευταία καρέκλα στα χέρια και της λέει ότι δεν επιτρέπεται να πάρει την καρέκλα. Ο φίλος μας παρακολουθεί αδιάφορα, αμέριμνα, νωχελικός και υπερόπτης. Η κοπέλα με θράσος αντιλέγει. Μα αφού η καρέκλα είναι κενή. Νομίζεις, της απαντά. Εδώ κάθεται η σφίζουσα σιωπή. Το μπαρ καλή μου είναι πεντακοσίων ετών. Δεν πουλάει ποτά. Αυτά είναι για την καθημερινότητα, τις συναλλαγές. Την εφορία. Εδώ προστατεύομε τους θαμώνες από τους φωνασκούς να μην τους σπάνε τα κρύσταλλα της αιωνιότητος. Εδώ οι άνθρωποι συνομιλούν με τα αντικείμενα, τους τοίχους. Εδώ μιλούν τα γάργαρα σώψυχα χωρίς λέξεις. Εδώ μεριμνούμε να δουν οι πελάτες μας το ηλιοβασίλεμα χωρίς κτητικότητα, χωρίς λαιμαργία. Μα, δεν φαίνεται από δώ τα ηλιοβασίλεμα! Μα, πώς απολαμβάνεις το ηλιοβασίλεμα; Με τα μάτια; Ποτέ σου δεν πρόκειται να καταλάβεις.

Η νεαρή κοπέλα έμεινε άφωνη, μετέωρη, σκεφτική. Ήταν φοιτήτρια της αρχιτεκτονικής. Ακριβώς μέσα στο θέμα μας. Γιατί εδώ, συνεχίζει ο μπάρμαν, την αισθητική προστατεύομε. Ο μοναχικός φίλος με την άδεια καρέκλα δίπλα του, στην θέση της, συνομιλούσε με τα ένδο, με τα μύχια, με τα ανεπίγνωτα. Με αδιατάραχτη κοπή άνοιγε τρύπες στον ουράνιο θόλο, μην διαταράξει την συμπαντική αρμονία. Ούτε η κουβέντα που αναστάτωσε την παρέα και έγινε θέμα και περιέτρεξε και τα διπλανά τραπέζια τον απασχόλησε, ούτε το κέρασμα του μπάρμαν τοθ ποιητή του κανενός ποιήματος τον συγκίνησε, τον αναπόσπαστο. Μόνο τους θορύβους απ’ την φωτιά που πήραν οι κέδροι πέρα μακριά στη δύση απ’ το ηλιοβασίλεμα άκουγε… Μόνο τα μη των κοριτσιών στην ορμή των ανένδοτων αρσενικών να βγουν στα εμπειρίκεια μπαλκόνια αισθανόταν πέρα μακριά στο κεδρόδασος…

Μια ψελλιστική φωνή, υγρή απ’ το αλκοόλ ακούγεται να λέει με υποβρύχιες λέξεις, στη νεαρή φοιτήτρια. Μην ζητιανεύεις το κάτι, διεκδίκησε τα τίποτα, το τίποτα, δηλαδή το παν. Και τα μπλε της μάτια, άγριες θάλασσες, βούρκωσαν…

Συνέχισε Δημητράκη………..

Γ.Κοκκινάκος

Οι βάρβαροι δεν θα ξαναέρθουν από τα σύνορα
Τους εκπαιδεύουν οι σοφοί με τηλεόραση
Και οι ορδές τους από τα παιδικά δωμάτια θα ορμήσουν

Π.Α. Σινόπουλος

Το βλέπω και δεν το πιστεύω ότι το βλέπω. Είναι η πιο συχνή διαφήμιση που παίζεται στην τηλεόραση το τελευταίο διάστημα. Ένας πεντάχρονος πιτσιρίκος να μιλάει με μια συνομιλήτριά του στη γλώσσα των μεγάλων- διαφημίζοντας τον κόσμο των τηλεφωνικών συνδέσεων και των κινητών τηλεφώνων. Αλλά πιο πολύ μου προκαλεί εντύπωση ότι δεν βρέθηκε ένας εκπαιδευτικός, ένας ειδικός της παιδικής ηλικίας, ένας ειδικός της συμπεριφοράς, ένας δημοσιογράφος, η ΕΣΗΕΑ, ένας πολίτης, να στηλιτεύσει το γεγονός. Ένα θέαμα που κακοποιεί την αισθητική, την παιδαγωγική, τα ΜΜΕ και τους δεοντολογικούς κανόνες- αν υπάρχουν ακόμα- την ιατρική αλλά και την φυσική, φυσιολογική καθημερινότητα όλων μας. Αλλά συνηθίσαμε το «τέρας» και του μοιάζουμε, όπως έλεγε ο Μ. Χατζηδάκης. Μου αρέσει όμως που πριν λίγο καιρό τάχα μας είχε πιάσει η ευαισθησία μας που η Ν.Δ. χρησιμοποίησε παιδικό πρόσωπο στην προεκλογική της καμπάνια και έγινε χαμός, φθάνοντας έτσι η ιστορία στην μικρή Αννούλα του ΠΑΣΟΚ πριν δεκαετίες. Σκέτη υποκρισία δηλαδή. Γιατί αν μας ενδιέφερε πραγματικά το παιδί και η αγωγή του, με την τωρινή διαφήμιση θα είχε ξεσηκωθεί ο κόσμος όλος. Αλλά γιατί δεν έγινε; Απλούστατα γιατί τώρα διαφημίζει ένα καταναλωτικό προϊόν, ένα προϊόν που έχει γίνει «συνέχεια του χεριού μας», γιατί τώρα διαφημίζει εμάς, την συμπεριφορά μας, τον τρόπο ζωής μας. Γιατί τώρα προβάλλεται ένα πρότυπο δικό μας, ο ανθρωπολογικός τύπος της εποχής μας, ένα ον που υπερκαταναλώνει αλλά πάντα του λείπουν άλλα, ένα ον που δημιουργεί αναγκαία και απαραίτητα, αλλά πάντα του λείπουν τα απαραίτητα, ένα ον αναγνωρίσιμο αλλά τραγικά μόνο, ένα άνθρωπο εγωτικό, επιθετικό, βίαιο, αφού είναι αναγκασμένος να τα υποτάσσει όλα στην επιτυχία και στην καριέρα και ας προβάλλεται από την οθόνη φωτεινός, χαρούμενος, επιτυχημένος, ευτυχισμένος. Είναι ο σύγχρονος άνθρωπος με τα μεγάλα υπαρξιακά χάσματα, με τα μεγάλα κενά νοήματος. Η συνέχεια είναι δεδομένη. Κανένα υλικό προϊόν δεν μπορεί να καλύψει τα εσωτερικά κενά του ανθρώπου και κανένα νόημα δεν μπορεί να πάρει 

Ως αίγαγροι

Γ.Κοκκινάκος

Πήδηξε ο αίγαγρος και στάθηκε σε μια ψηλή κορφή
Στητός και ρουθουνίζοντας κοιτάζει τον κάμπο και αφουγκράζεται
πριν άλλο σκίρτημα σ΄άλλη κορφή τον πάει

Ανδρ. Εμπειρίκος(Οκτάνα)

Όσοι βαρεθήκατε τον κόσμο αυτό, τον άδικο, τον υποκριτικό.
Όσοι βαρεθήκατε να άγεσθε από δημαγωγούς και λαοπλάνους.
Όσοι βαρεθήκατε χρόνια και χρόνια να ακούτε τα ίδια πλάνα λόγια από σοφιστές και ρήτορες της αγοράς.
Όσοι θέλετε να σκοτώσετε αυτό το μονοσύλλαβο υπνογόνο θα…..
Όσοι ποθείτε άλλη ζωή και όσοι πιστεύετε ότι η αληθινή ζωή είναι αλλού.
Όσοι ζωηροί, άτακτοι, ενεργοί και αποφασισμένοι.
Όσοι δεν φοβάσθε τον φόβο μη χαθεί η χώρα.
Όσοι δεν πιστεύετε αυτούς που δήθεν αντιστάθηκαν στους προτεστάντες ψυχαναγκαστικούς Τροϊκανούς.
Όσοι δεν πιστεύετε ότι η χώρα θα σωθεί δήθεν από τους «λογικούς» του συστήματος, τους τεχνοκράτες, τους ειδικούς, τους επαγγελματίες της πολιτικής.
Πηγαίνετε στην κάλπη ως αίγαγροι. Ως αίγαγροι.
Σταθείτε στην κορφή ατενίζοντας τους κάμπους της απελπισίας, της αλλοτρίωσης, της παρακμής(που μας εμπεριέχει όλους), της φτώχειας, της ανέχειας, της υποταγής, της υπακοής, της σύμβασης, της συμβατικότητας, της καμένης γης.
Αφήστε με γενναιότητα τα αποκαΐδια….. Τι να σώσεις…………
Τουλάχιστον να διαφυλάξωμε τη φωτιά, τη φωτιά…….
Μην ακούτε τα λόγια του κάμπου, όπου δεν ήκμασε ποτέ η λευτεριά, η αντίρρηση, η αντίσταση.
Μην πιαστείτε στα βρόχια που στήσανε επιτήδεια, πατάτε γερά στα νυχοπόδαρά σας, πετώντας για μια ψηλότερη κορφή.
Ως άνεμος, ως μυρωδιά του αγριοβότανου, της ρίγανης και του δίκταμου.
Ως πύρινα κινούμενα βέλη, ως μέτρο του τροπαιούχου ανέμου, ως ερωτοτροπία με το μέλλον, ως εξοικείωση με το κρημνοβατείν, ως φλόγα των κορυφών.
Πηγαίνετε στην κάλπη ως αίγαγροι. Το θεώρημα του Πουανκαρε, λέει ότι αν βάλεις μια καινούρια ιδέα στο κεφάλι σου, χωρίς να πετάξεις την παλιά, στο τέλος θα αναγκαστείς να πετάξεις την καινούργια.
Για να αλλάξουμε λοιπόν την πολιτική της ιδιοτέλειας και της υποτέλειας , για να επαναορίσουμε την πολιτική από επάγγελμα, σε έρωτα για την χώρα και τα κοινά. Για να θέσωμε πάλι απ την αρχή τα μεγάλα ερωτήματα για την ανάπτυξη και τον καταναλωτισμό,την υλική ευημερία και την υπαρξιακή ερημία.Αλλα και για να ξαναπροτάξωμε τα πνευματικά στον βίο στοιχεία,που θα ξαναδώσουν νόημα στη ζωή μας και στον Κόσμο