Τα τελευταία 30 χρόνια δεν υπάρχει πιο χρησιμοποιημένη λέξη από τον όρο ψυχιατρική μεταρρύθμιση και δεν υπάρχει λέξη με μεγαλύτερη αμφισημία η και πολυσημία. Στη δεκαετία του 80 μετά το σκάνδαλο της Λέρου όπου απεκαλυφθη το Βατερλώ της Ελληνικής ψυχιατρικής και των ψυχιάτρων ήταν δύσκολο- πολύ δύσκολο -να πάρει κανείς θέση υπέρ της κρατούσας ψυχιατρικής και ενάντια στην ανάγκη μεταρρύθμισης. Ετσι όλοι τοποθετήθηκαν στην πλευρά της μεταρρύθμισης .Τι περιεχόμενο και τι νόημα όμως έδινε ο καθένας είναι άλλη ιστορία .Οι περισσότεροι από τους υποστηρικτές της υποστήριζαν : 1) μία παρέμβαση ωραιοποίησης του ασύλου, δηλαδή καλύτερες συνθήκες, φτιασίδωμα των πιο ακραίων και σκανδαλωδών πλευρών του ενώ η ιδρυματική λογική ως πρώτο κινούν της αθλιότητας του άσυλου θα παρέμενε . Ετσι το ιδρυματικο μοντέλο θα παρατείνει ή και θα ενισχύσει την ηγεμονία του αφού θα προκύψει μετά τη μεταρρύθμιση ντε.. Πράγμα το οποίο έγινε. 2) άλλοι υποστήριζαν δόμηση και λειτουργία διαφόρων κοινοτικών δομών όπως κ.ψ.υ, ψτγν κλπ που θα λειτουργούν παράλληλα με το άσυλο. Κοινοτικές δομές για κάποιους και ψυχιατρικός καιαδαςς και άσυλο για άλλους .Ποιοι είναι οι μεν και ποιοι οι δε καταλαβαίνει εύκολα κάνεις . Δεν είναι και τόσο άδολος ο χωρος των ψυχιάτρων, ψυχολόγων και λοιπών συναφών επαγγελμάτων, Πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι ακριβώς αυτή η δυνατότητα της επιλογής των περιστατικών, που έφτιαξε το άσυλο, Μην εξηγούμε τις καταστάσεις με την κακια των ανθρώπων .Είναι η επιλογή ασθενών που δημιουργεί την "επιστημονική "βάση για τη δημιουργία και την ύπαρξη των Ασυλων .επίσης αυτό το δεύτερο έγινε . Πλήθος κοινοτικών δομών δημιουργήθηκαν χωρίς ποτέ να διασυνδεθούν και χωρίς ποτέ να λειτουργήσουν Τομεοποιημενα και σαν ηθμοί εισαγωγής στο άσυλο. Λειτούργησαν και λειτουργούν σαν μαγαζάκια των επαγγελματιών ψυχικής υγείας .Οι ψυχολογικές ιδιοτελειες είναι κρειττονες των υλικών .Ας το έχουμε υπόψη μας . 3)υπήρξε και μία τρίτη εκδοχή της μεταρρύθμισης από τους δεινόσαυρους της ψυχιατρικής. Βιαιο κλείσιμο των ασύλων και πέταμα των ασθενών στο δρόμο. Και αυτό έγινε .Κυρίως στις στεγαστικές κοινοτικές δομές. Αλλά συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ για να πούμε δυο κουβέντες ,να ανταλλάξουμε τις απόψεις μας να χαιρετηθούμε να δούμε παλιούς φίλους και συντρόφους, για να γνωρίσουμε και τους νέους αιθεροβάμονες. Πώς εννοούσαμε και πως εξακολουθούμε να εννοούμε όμως εμείς την ψυχιατρική μεταρρύθμιση ;Με απλά λόγια: Οταν λέμε ψυχιατρική μεταρρύθμιση εννοούμε τη δημιουργία κοινοτικών δομών σε κάθε ψυχιατρικό τομέα ,που θα αντικαταστήσει τη μονόπλευρη και ατελέσφορη αντιμετώπιση της ψυχικής νόσου με μία ολιστική αντιμετώπιση και με μία συνολική φροντίδα ,που δεν θα εξαντλείται σε μία καλή φαρμακευτική η ψυχοθεραπευτική αγωγή αλλά θα περιλαμβάνει και την μέριμνα για το πώς θα ζήσει ο άρρωστος άνθρωπος ,με τι εισόδημα ,τι εργασία ,τι δικαιώματα κλπ Το πλέγμα κοινοτικών δομών σε κάθε ψυχιατρικό τομέα χωρίς δικαίωμα παραπομπής έχει καθήκον να αντιμετωπίζει κάθε ψυχιατρικό αίτημα χωρίς παραπομπές χωρίς επιλογές. Αλλά επειδή το ουσιαστικό υποκείμενο κάθε νέας συμπεριφοράς είναι ο άνθρωπος εδώ είναι το πρόβλημα. Ο όρος ψυχιατρική μεταρρύθμιση μπορεί να είναι και παραπλανητικός καλύτερα έπρεπε να λέγαμε μεταρρύθμιση της ψυχιατρικής ,αλλαγή της ψυχιατρικής ,αλλαγή του ψυχιατρικού επιστημονικού υποδείγματος,αλλαγή δηλαδή του ψυχιατρικού σκέπτεσθαι και του ψυχιατρικού Πραττειν. Ο Θόδωρος στο βιβλίο του αναλύει με ενάργεια όλη την πορεία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και πιστεύω με αντικειμενικότητα διεισδύει στα γεγονότα. Ειναι ένα βιβλίο ευκαιρία για αναστοχασμό, πάνω στο τι κάναμε ,αλλά και κυρίως στο τι δεν κάναμε.. Αγαπητοι φίλοι κατά τη γνώμη μου ο τόνος έπρεπε να μπει σε αυτό το τελευταίο σημείο .Στην αλλαγή του επιστημονικού υποδείγματος. Αυτό όμως έχει και τεχνικές πλευρές διότι εχει να κάνει και με το τι προσόντα έπρεπε να έχουν οι άνθρωποι που θα στελεχώσουν το σύστημα, τι ψυχιατρική κουλτούρα θα έχουν ,πράγμα το οποίο δεν μας απασχόλησε ποτέ . Εχω ένα περίεργο συναίσθημα που μπορεί να το πει κανείς και απαισιοδοξία η σκεπτόμενη αισιοδοξία , Είχαμε κάποτε δημιουργήσει στα Χανιά ένα καφενείο συνεταιριστικό με ασθενείς του ψυχιατρείου και το είχαμε ονομάσει 5) εποχή . Η 5)εποχή που βέβαια δεν υπάρχει αλλά πρέπει να την φανταζόμαστε και πρέπει να τη φτιάξομε. μου φαίνεται ότι το ιδρυματικο μοντέλο μετά τόσα χρόνια διαρκούς και "ακατάπαυστης" ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και σπατάλη απείρων πόρων (ο χώρος της ψυχιατρικής φροντίδας είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί κανείς να σπαταλήσει άπειρα χρήματα, χωρίς να καταφέρει τιποτα), μου φαίνεται λέω ,ότι το ιδρυματικο μοντέλο καλά κρατεί. Είναι ηγεμονευον. Η ψυχιατρική που ονειρευόμαστε ανήκει στην 5η εποχή ειδικά σήμερα που το σύστημα παράγει διαρκώς περίττους ανθρώπους, τι τύχη μπορεί να έχει ένας άρρωστος χωρίς δικαιώματα ,όπως είναι ο ψυχικά ασθενης ; Ο Θόδωρος είναι ένας "αναχωρητής "και θέλω να πιστεύω και εγώ μαζί σας ότι ταυτόχρονα είναι και ένας ερχόμενος , .Πρεσβευτής μιας ψυχιατρικής όχι της ψειρολογιας των συμπτωμάτων αλλά των δικαιωμάτων του ασθενούς. Οχι της καταστολής του συμπτώματος αλλά του "διαβάσματος" του. Μιας ψυχιατρικής που δεν θα ποδηγετεί ,δεν θα αποκλείει, δεν θα τιμωρεί τον άρρωστο αλλά θα τον ακούει και θα συνοδοιπορει. Εχω την εντύπωση ότι αυτός ο δρόμος είναι μακρύς. Η ελληνική ψυχιατρική, θεσμική ,ακαδημαϊκη, πανεπιστημιακη, αλλά και η νοσοκομειακη, είναι γεμάτη στερεότυπα περισσότερο παρά στηρίζεται σε βάσιμες επιστημονικές εκδοχές . Εχω να σας πω ότι δουλεύοντας 30 χρόνια σε ψυχιατρεία η ψυχιατρική που πιστεύω τώρα δεν έχει καμία σχέση με την ψυχιατρική που έμαθα σαν ειδικευόμενος. Εννοιες όπως χρονιότητα, επικινδυνότητα, μέτρα περιορισμού κλπ είναι στερεότυπα και δεν έχουν καμία επιστημονική βάση . Το θέμα που μου έκανε μεγάλη εντύπωση με την εμπλοκή μου στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Κρήτη είναι η στάση των ψυχίατρων. Ησαν οι τελευταίοι που άλλαξαν και όχι όλοι. Ολοι οι άλλοι επαγγελματίες ήσαν πιο δεκτικοί στις νέες ιδέες της επανένταξης, της υπέρβασης του ασύλου. Ανθρωποι με ιδρυματική επαγγελματική καριέρα πολυετή, άλλαξαν πρακτικές και λειτουργία και βοήθησαν στην αλλαγή του συστήματος ψυχιατρικής φροντίδας στην Κρήτη. Και το ερώτημα είναι γιατί; Πώς εξηγείται αυτό το φαινόμενο ;Μπορεί να το πει κανείς παράδοξο . Εγώ κατέληξα στο εξής: 1)είναι θέμα εκπαίδευσης 2) τρόπον τινά οι ψυχίατροι επειδή νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα έχουν ένα είδος "παραληρήματος του Θεού" 3)υπάρχει και η ιδιοτέλεια και ο δόλος . Αλλά κυρίως πιστεύω ότι οι ψυχίατροι δηλαδή οι κατ εφαπτομένη ιατροί ,κατά τους λοιπούς ιατρούς ,πρέπει να αποδείξουν ότι είναι και αυτοί επιστήμονες, υιοθετώντας το αίτιοκρατικό μοντέλο το οποίο βέβαια είναι τελείως ατελέσφορο για να εξηγήσει, να καλύψει και να διορθώσει τα προβλήματα των ανθρώπων που έχουν σχέση με τον ψυχισμό . Ομως το να δώσω 10m αλοπεριδόλη και να κοπούν οι ψευδαισθήσεις είναι μία "καθαρή απόδειξη "της αποτελεσματικότητας μου ως επιστήμονα. Τέλος πάντων, οι ψυχίατροι θα αλλάξουν τελευταίοι δεν ξέρω ποσοι ψυχίατροι παρευρίσκονται σήμερα, Δύσκολα οι ψυχίατροι ασπάζονται αυτές ή παρόμοιες απόψεις . Ομως για ένα πράγμα είμαι πεπεισμένος. Επειδή ξέρω καλά την αρχιτεκτονική της εξουσίας μέσα στο ψυχιατρείο την μεγάλη ευθύνη για τη σημερινή αθλιότητα των ψυχιατρείων την έχουν οι ψυχίατροι και κυρίως οι διευθυντές .Κάνουν πως δεν βλέπουν τι συμβαίνει σε όλα τα ψυχιατρεία. Η Λέρος δεν είναι τόπος αλλά τρόπος να ασκεί κανεις την ψυχιατρική. ΗΛέρος είναι παντού .ΗΛέρος είναι σε όλα τα ψυχιατρεία, αλλά κυρίως η Λέρος είναι στα μυαλά των ψυχίατρων. Στην περίπτωση της Κρήτης τα μεγαλύτερα εμπόδια τα βρήκαμε από το ψυχιατρικό κατεστημένο, τους διευθυντές και τους γύρω από αυτούς. Δεν θέλω να επεκταθώ. Αλλωστε ο Θόδωρος αναλυει με ενάργεια όλα τα θέματα που αφορούν στην προσπάθεια για μία καλύτερη, πιο θεραπευτική ψυχιατρική. Θέλω μόνο να τελειώσω με μία ιστορία για μένα πολύ διδακτική .ακούστε την. Σχεδόν κάθε απόγευμα πλησίαζε ένα τοίχο στο ψυχιατρείο και σε μία τρύπα που υπήρχε κοιτούσε με τις ώρες. Για μέρες, βδομάδες, μήνες, χρόνια . Ωσπου μία μέρα πήγα να δω και εγώ τι είναι αυτό που με τόση μεθοδικότητα παρατηρεί. Δεν είδα τίποτα του λέω .Τι βλέπεις εσύ ; Μα τί να δεις γιατρέ; μου απαντά . Εσύ θέλεις σε δύο λεπτά να δεις; Εγώ δέκα χρόνια προσπαθώ και ακόμα δεν είδα τίποτα . Αιχμάλωτος της ορθολογοκρατιας εγώ έμεινα μετέωρος και σαστισμένος. Τι ήθελε να δει ο άνθρωπος εκείνος ; Μέσα στο παραλήρημα του εκεί όπου κατέφυγε για κάποιο λόγο και όχι αναιτιως; Ποια κρυμμένη αλήθεια ήθελε να ανακαλύψει ;Ποιο νόημα μέσα στο μή νόημα του Κόσμου; και ποιο είναι το νήμα από τους Ινδιάνους Πουεμπλος που με τις τελετουργίες τους σήκωναν τον ήλιο στον ουρανό ,μέχρι τον άνθρωπο που κοιτούσε από την τρύπα στον τοίχο ,λες και παρατηρούσε το Θεό μέσα στη συμπαντική χοάνη; μου κάνει νόημα με το χέρι του να μη μιλώ. Και συνέχισε την παρατήρηση μεριμνητικος, παραληρηματικός ,φανερωτικος μιας βαθύτερης ουσίας, αιωρούμενος προσευχόμενος. Και η προσευχή του ακουγόταν στα πέρατα .Ενα άνθος της σιωπής, μία κραυγή ουρανομήκης, ένας αιώνιος εραστής του απόλυτου. Μέσα στον κατακλυσμό της σαχλαμάρας της εποχής μας, μέσα στον κενό αρριζο, εφήμερο και θνησιγενή λόγο του σήμερα . Μεσα στην ακατάσχετη πολυλογία ,κενολογία ,φλυαρία ,λογοκοπία του καιρού μας ένας τρελός ιαματικός, αφυπνιστικός ,ύπαρξιστικος. Ενας άνθρωπος ναυαγισμένος πονεμένος και για αυτό αυθεντικός ,Στερημένος και για αυτό πλούσιος στην πενία του. Ενας άνθρωπος κομίζων και αναγγέλων την κρυμμένη ομορφιά του Κόσμου . Ενας δαίμονας που μας καλεί να βγούμε από τις τρώγλες της λογικής στην απόλυτη ορατότητα των ανοιχτών οριζόντων Μία "περίπτωση "βέβαια για την προκρούστεια ψυχιατρική και ας φωνάζει διαρκώς τον στίχο του Ρεμπώ, Η αληθινή ζωή είναι απούσα. Δηλαδή μία σπαρακτική παρουσία της απουσίας, μία κραυγή ότι η ουσία ,η αξία και το νόημα του ανθρώπου βρίσκεται ακριβώς σε αυτό που δεν υπάρχει . Και το οποίο ο άνθρωπος μέσα από την οντολογική αγωνία το γνωρίζει ως απουσία ή ως διαρκώς διαφεύγον ή ως τραγική μοίρα . Ε λοιπόν όταν η συμπεριφορά του ασθενούς δεν θα καταγράφεται μόνο σαν σύμπτωμα κάποιας διαταραχής . Οταν κάθε διαφορετική συμπεριφορά δεν θα πολιτογραφειται ως ακατανόητη για να τονίζουμε ότι μόνο η δικη μας είναι κατανοητή και ορθή . Οταν σε κάθε σύμπτωμα δεν θα έχουμε έτοιμες απλό ποιητικές νοσογραφικές απαντήσεις, αλλά θα το διαβάζουμε και ως ψυχικό βίωμα και ως τρόπο του υπάρχειν στον Κόσμο ,η ως γλώσσα και μήνυμα επικοινωνίας η ευαισθησία η ως υπαρξιακή ανάγκη η χασμα, τότε μόνο θα έχουμε ένα σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας ιδεώδες( σαν αυτό που περιγράφει στο βιβλίο του ο Θόδωρος) και λειτουργούς ψυχικής υγείας που μπορεί να ξεχνούν καμιά φορά την ερώτηση ,αλλά πάντα θα ξέρουν την απάντηση η οποία είναι : Ο άρρωστος άνθρωπος και οι ανάγκες του. Γ Κοκκινακος Το σχόλιο έγινε στην παρουσίαση του βιβλίου του Θ.Μεγαλοοικονομου "Δρομοκαιτειο,Λέρος,Δαφνί"