Η Οδύσσεια

Γ. Κοκκινάκος

Άνδρα μοι έννεπε, μούσα, πολύτροπον,

ος  μάλα πολλά πλάγχθη…

Πώς πρέπει άραγε να αναγνωστεί η Οδύσσεια; Ο μύθος, το έπος και ο θρύλος του πολυμήχανου Οδυσσέα;

Γεωγραφικά; Ως ταξίδι και περιπέτεια, ψάχνοντας να βρούμε σε τι τόπο αντιστοιχεί το νησί της Κίρκης, ή η χώρα των Λωτοφάγων; Ή πού κατέληξε ο Οδυσσέας στο τέλος του ταξιδιού του;  Αν δηλαδή η ‘’Ιθάκη’’ ταυτίζεται με τη γεωγραφική ‘’Ιθάκη’’; Οπωσδήποτε έχει μια σημασία αν τα ευρήματα των αρχαιολόγων στην Ιθάκη αποκάλυψαν όντως το παλάτι του Οδυσσέα. Αλλά αυτό δεν είναι το μείζον.

Το καίριο είναι να δούμε την ‘’μεταφορά’’ και την ‘’αλληγορία’’ του μύθου, την οικουμενικότητα και την διαχρονικότητα του. Άλλωστε η Οδύσσεια του Ομήρου πατάει πάνω στο μύθο του Γιλγαμές, χιλιάδες χρόνια πριν.

Η Οδύσσεια βρίσκεται μέσα σε κάθε ανθρώπινο ον, νοηματοδοτώντας την ύπαρξη του και σηματοδοτώντας την πορεία του από τον οντολογικό λήθαργο στην πλήρη γνώση, στην συνειδητότητα, στην επίγνωση.

Αποτελεί δηλαδή αφήγηση της πορείας της ανθρώπινης ψυχής. Το βάρος, το νόημα και η σημασία της Οδύσσειας έγκειται ακριβώς στο γεγονός της ανάδυσης του όντος στον Κόσμο. Συγκροτεί και απαρτιώνει στα όρια του ανθρώπινου μια οντολογία της ύπαρξης. Από την οντολογική λήθη της χώρας των λωτοφάγων στη σπηλιά του Κύκλωπα, στο βάθος της σπηλιάς του ασυνείδητου. Και από τον λαβυρινθώδη εγκλεισμό αποκλεισμό και παγίδευση των ακατέργαστων, πρωτεϊκών ορμών και ενστίκτων, συμπυκνωμένων στο όνομα Κανένας, μέσω της μηχανουργίας του πολυμήχανου, το πέρασμα στο φως.

Στον αέρα έρμαιο των δυνάμεων της φύσης και υπεύθυνος των επιλογών του. Ο Αίολος τιθασεύει τις αρχέγονες δυνάμεις, κλείνοντας τις στον ασκό. Και στο νησί της Κίρκης δοκιμάζεται ο νόστος. Η απόλυτη υπαρξιακή διαύγαση που είναι ο γενέθλιος τόπος, η πατρίδα.

Όπου όλοι σε γνωρίζουν. Αλλά πριν πρέπει να περάσεις απ’ τις Σειρήνες, τους γοητευτικούς κινδύνους του αφανισμού για να ασκηθείς και να ασκήσεις την ψυχή σου. Και από τους βραχους της Σκύλλας και της Χάρυβδης, απ’ τα αδιέξοδα, τις στενωπούς, τις δυσκολίες του βίου. Και στο νησί των Φαιάκων, ένα βήμα πριν το συνειδητό. Απ’ το όνειρο στην οντολογική αφύπνιση.

Και μόλις ο Οδυσσέας πατάει πόδι στην Ιθάκη, καταδιωκόμενος αδιάλειπτα απ’ τις αρχέγονες δυνάμεις της θάλασσας του Ποσειδώνα, φανερώνεται η Αθηνά, η θεά της σοφίας, της γνώσης, της διαύγασης.

Μέσα από το ομηρικό ταξίδι του Οδυσσέα, αναδύονται οι θεμελιώδεις κατηγορίες της υπάρξεως.

Από την λησμονιά στην ανάμνηση, από το ανοίκειο και το ξένο στο οικείο, από την ξενητειά και την περιπλάνηση,και  από τον έσχατο κίνδυνο στην σωτηρία, από το βάθος στην επιφάνεια, από το βυθό και τον ‘’ύπνο’’ στην αφύπνιση, στην συνείδηση, στην επίγνωση.

Και πάνω απ’ όλα στον πόθο της επιστροφής στην μακρινή πατρίδα. Που αποτελεί μόνιμο και απαρασάλευτο όρο της υπάρξεως. Γιατί φεύγεις; Του λέει η Καλυψώ. Είναι καλύτερη η Πηνελόπη από μένα; Όχι, της απαντά, εσύ είσαι μια θεά, αλλά θέλω να δω καπνό αναθρώσκοντα από το πατρικό μου σπίτι.

Τέτοια δύναμη έχει ο καπνός από το πατρικό μας σπίτι. Νικά ακόμα και τον ανίκητο έρωτα. Ο νόστος λοιπόν ως πλαίσιο νοήματος για τον Κόσμο, ως ηδονή αλλά και οδύνη. Ίσως αυτή είναι και η παντραγικότητα της ανθρώπινης υπαρξεως.

Συνεπώς η ανάγνωση της Οδύσσειας δεν είναι τοπογραφική, αλλά δυναμική, σημασιολογική και σημειολογική. Είναι το ταξίδι κάθε ανθρώπου. Είναι το μέσα μας, τα μύχια μας και τα βαθιά μας. Είναι τα γνώριμα, τα γνώσιμα αλλά και τα ανεπίγνωτα  και τα μη γνώσιμα.

Ιδιαίτερα σήμερα, στην εποχή του υπαρξιακού πανικού, είναι πιο χρήσιμη όσο ποτέ η ανάγνωση της Οδύσσειας του πάθους.